विद्युत् पहुँच पुगे पनि सबस्टेसन नबन्दा दुर्घटनाको जोखिम
विद्युत् पहुँच बढेपनि सबस्टेसन निर्माण र पोल सुधारमा छैन राज्यको चासो
र
जिल्लाको पर्यटकीय गन्तव्य सन्दकपुरमा विद्युत् पहुँच पुगेको छ । कन्काई माईको उद्गमस्थलमा विद्युत पुर्याउनु पर्यटकीय दृष्टिले अनुचित होइन । तत्कालका लागि केही घरधुरीले मात्र तत्काल उपभोग गर्ने भए पनि सन्दकपुरको पर्यटनबाट एकलौटी फाइदा उठाउँदै आएको भारतीय क्षेत्रभन्दा पहिला नेपाली भू–भागमा बिजुली पुग्नुले पर्यटन गतिविधि फस्टाउने सम्भावनाको ढोका खोलेको छ । तर त्यहाँसम्म बिजुली पुर्याउँदा आउने खर्च र प्रणाली हेर्दा भने उदेक लाग्छ ।
गाउँपालिका र प्राधिकरणको करिब २ करोड लागतमा सन्दकपुरमा बिजुली बालिएको हो । त्यसका लागि ४५ किलोमिटर टाढाको तिल्केनी सबस्टेसनले चाँजो मिलाउनुपर्छ । सन्दकपुरजस्तै इलामका अधिकांश उच्च पहाडीसहित विकट क्षेत्रमा पनि विद्युत् लाइन पुग्ने क्रममा छ ।
झापा सीमावर्ती रोङ गाउँपालिकादेखि भारत दार्जिलिङस्थित सिंहलीला नेसनलपार्कसँग जोडिएको माईजोगमाईको तुम्लिङसम्म पनि विद्युत् पुगेको छ ।
माईनगरपालिकादेखि देउमाई नगरपालिकाको राँके हुँदै पाँचथरको रविसम्म विद्युत् विस्तार भएको छ । तर विद्युत् विस्तार भए पनि यी स्थानमा दुइटा मात्र सबस्टेसन छन् । हरेक ५० किलोमिटर क्षेत्रमा एउटा सबस्टेसन हुनुपर्ने विद्युत्का प्राविधिक बताउँछन् । “यति ठूलो क्षेत्रमा एउटा सबस्टेसनले हेर्नुपर्ने भएपछि दुर्घटनाको जोखिमसहित गुणस्तरमा पनि कमी हुन्छ,” विद्युत प्राधिकरण इलाम शाखाका प्राविधिक तारा एक्तेन भन्छन् । कतैको लाइन काटेर मर्मत गर्दा सम्बन्धित व्यक्तिले सबस्टेसनमा आएर निवेदन दिनुपर्ने प्रावधान छ । सुरुमा निवेदन दिएपछि काटिएको लाइन सम्बन्धित व्यक्ति आएपछि मात्र जोडिनुपर्ने हो । तर लामो प्रसारण लाइनका कारण त्यो सम्भव छैन । फोनको भरमा लाइन काट्ने र जोड्ने गर्दा पनि कतिपय अवस्थामा दुर्घटना हुने गरेको छ । लामो क्षेत्र एउटै सबस्टेसनले भ्याउनुपर्दा विद्युत् भोल्टेज कम हुने समस्या अधिक छ ।
“सबस्टेसन थप गर्न माग गरिए पनि कार्यान्वयन हुन सकेको छैन,” प्राधिकरण शाखा प्रमुख पंकज गोहित भन्छन् । जिल्लामा ७० प्रतिशत विद्युत वितरण भएको छ । स्थानीय सरकारसँगै प्रदेश र केन्द्र सरकारले पनि विस्तारको काम धमाधम गरिरहेका छन् ।
कावेली करिडोरअन्तर्गत इलाम नगरपालिकाको गोदक राजदुवालीमा सबस्टेसन छ । यहाँ सञ्चालित आयोजनाको विद्युत् यो सबस्टेसनमा जोडिन्छ । आवश्यक विद्युत इलाम र फिक्कल स्टेसनमा प्रभाव हुन्छ । जिल्लामा विद्युत् उत्पादन बढ्दै गए पनि खपत न्यून छ । इलामको उत्पादन क्षमता १ सय मेगावाट हाराहारी छ । गोदक सबस्टेसन सञ्चालनपछि भने विद्युत् अवरोध समस्या हटेको प्राधिकरणको भनाइ छ ।
लाइन विस्तारमा अवरोध
फिक्कल सबस्टेसनबाट पशुपतिनगर र कन्याम फिडर छुट्याउने लाइन विस्तार गर्न खोज्दा स्थानीयले अवरोध पुर्याएका छन् । सबस्टेसनदेखि बजारसम्मको क्षेत्रमा करिव २० वटा पोल गाड्न अवरोध पुगेको हो । प्रणाली सुदृढीकरण आयोजनाअन्तर्गत थालिएको काममा अवरोध भएपछि प्राधिकरणले नगरपालिकासँग समन्वय गर्न पहल गरेको छ ।
गोदकस्थित कावेली करिडोरको सबस्टेसन छेउमा अवरोध छ । मंगलबारे र दानाबारीतर्फ जाने विद्युत् फिडर छुट्याउन अरू सबै काम भए पनि पोल गाड्न सम्बन्धित जग्गाधनीले नदिएपछि ६ महिनादेखि अवरुद्ध भएको हो । यस क्षेत्रमा १२ वटा पोल गाड्न बाँकी छ । यो फिडर छुट्याउन सके लोड कम हुने र गुणस्तरीय विद्युत प्रवाह सहज हुने सुपरभाइजर प्रमोदकुमार यादव बताउँछन् ।
इलामको गोदकस्थित सबस्टेसन । तस्बिरः विप्लव भट्टराई
पश्चिमी इलाम र दक्षिणी पाँचथरमा सेवा पुर्याउने उद्देश्यले चिसोपानी पञ्चमीमा सबस्टेसन निर्माण हुने भए पनि त्यसको काम अघि बढ्न सकेको छैन । सबस्टेसनका लागि जग्गासमेत तय भएको अवस्थामा ठेकेदारले नै काम अघि नबढाएको प्राधिकरणले जनाएको छ । यहाँ सबस्टेसन नबन्दा त्यस क्षेत्रको विद्युत् विस्तारमा अवरोध पुगेको छ ।
इलाम र फिक्कल सबस्टेसनबाट विस्तारित विद्युत्का लागि ३ सय २५ वटा ट्रान्सफरमर जडान भएका छन् ।
जीर्ण बन्दै काठे पोल
जोखिम हटाएर गुणस्तरीय सेवा प्रभाव गर्ने उद्देश्यसहित प्राधिकरणले पुराना काठे पोल हटाउने नीति लिएको छ । नयाँ विस्तार भएका ठाउँमा स्टिल पोल नै प्रयोग गरिएको छ । तर इलाममा मात्रै २० हजार वटा पोल पुराना छन् । ४० हजारमध्ये आधा मात्र स्टिलका पोल छन् । काठे पोलका कारण कतिपय स्थानमा जोखिम बढेको गुनासो उत्तिकै आउने गरेको छ ।
सेवा क्षेत्र धेरै भएकाले सबैतिर ध्यान पुर्याउन नसकिएको जवाफ प्राधिकरणको हुने गर्छ । विद्युतका पुराना पोल विस्थापित गर्न मात्रै करिब ६७ करोड रुपैयाँ खर्च हुने अनुमान छ । जिल्लाको विद्युतीकरण हुन बाँकी ३० प्रतिशतका लागि थप ५१ करोड रुपैयाँ लाग्नेछ ।
तर चालू आर्थिक वर्षमा प्राधिकरण शाखालाई साढे ९ करोडको मात्र सिलिङ दिइएको छ । सोही रकमबाट नयाँ लाइन विस्तारदेखि मर्मतसम्भार र पुराना पोल हटाउनुपर्ने बाध्यता छ ।
“यही रफ्तारले मात्र काम गर्ने हो भने गुणस्तरीय र जोखिमयुक्त विद्युत विस्तार गर्न वर्षौं लाग्छ,” गोहित भन्छन्, “विस्तारसँगै थप सबस्टेसन निर्माण र पोल सुधारका लागि राज्यले नै प्राथमिकता दिनुपर्छ ।”
केन्द्रले तोकेको मापदण्डबाहेक स्थानीय स्तरमा उत्पादित रूखबाट बनेका पोललाई भने पूर्ण रूपमा निषेध गरेको कार्यालयको भनाइ छ ।
अव्यवस्थित तार
छतमा बसेर पढ्दै गर्दा अचानक ११ केभिएको लाइनमा हात पर्दा पाँचथरका एक युवकको केही महिनाअघि सदरमुकामस्थित धोबीधारामा ज्यान गयो । पोल ढल्किएर घर नजिकै आएकाले दुर्घटना भएको घरधनीको भनाइ छ । विद्युत् कार्यालयको लापरबाहीकै कारण ती युवकले ज्यान गुमाउनुपर्यो ।
गत वर्ष इलाम नगरपालिकाको सोयाकमा ८५ वर्षीय वृद्ध वीरबहादुर लिम्बूको कुलो बनाउन गएको अवस्थामा ज्यान गयो । गाउँमा वितरण गर्न लगिएको लाइन लत्रिएर भुइँमै थियो । हावाहुरीका कारण पोल ढलेर तार लत्रिएपछि लाइन काटियो । प्राधिकरणले मर्मत नगरी लाइन छाड्दा उनले ज्यान गुमाउनु परेको थियो ।
सिद्धिथुम्काका २९ वर्षीय दाताराम पौडेलको पोलमा चढेर विद्युत् मर्मत गर्ने क्रममा ज्यान गयो । प्राधिकरणका कर्मचारीको असावधानीका कारण ज्यान गएपछि स्थानीयमा त्रास थपियो ।
जोखिम थाहा भए पनि सुरक्षाका उपाय नअपनाउँदा समस्या हुने गरेको प्राधिकरणको तर्क छ । प्राविधिकले नै पर्याप्त सुरक्षा सामग्रीबिना काम गरेको पाइएको छ । प्राविधिकले प्रयोग गर्नुपर्ने पन्जा, लुगा, जुत्तादेखि करेन्ट चेक गर्ने उपकरणको प्रयोगमा हेलचेक्र्याइँ गर्ने गरेको प्राधिकरणको भनाइ छ । सबै कर्मचारीलाई पर्याप्त सुरक्षा सामग्री दिइएको भए पनि प्रयोग नगर्ने हुँदा मान्छेको ज्यानै जानेसम्मका घटना बढेका हुन् । विद्युत् जडानका बेला दुर्घटना हुँदा कर्मचारीका परिवारले राहत पाउने भए पनि सर्वसाधारणलाई त्यस्तो सुविधा छैन ।
सम्बन्धित
अमेरिकाले बर्सेनि निकाल्ने आतंकवादसम्बन्धी प्रतिवेदन नेपालबारे फेरिएको धारणा...
नेपाललाई 'आतंकवादको हब' मान्ने अमेरिकी धारणा कसरी परिवर्तन भयो ?
लकडाउनपछि आफ्नो मुलुक फर्किएका भारतीय मजदुर सम्पर्कमै आएनन्, रेडजोनमा परेका स्वदेशकैलाई ल्...
उद्योग चलाउनै मुस्किल
सात दशकयताको दलीय तानातानको शिकार बन्दै आएको नागरिकता मुद्दामा यसपल्ट पनि विगतकै राजनीतिक ...
नागरिकतामा किन सधैँ किचलो ?
केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, बाग्मती प्रदेशसहितको सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे र प्रदेश २ सर्लाहीब...
आश्रममै रहे पनि किन पक्राउ पर्दैनन् बमजन ?
मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेललाई प्रदेशमा आएर केन्द्रीय भूमिका गुम्ने भय, पार्टी इन्चार्ज र अर्...
ओलीका ‘अलराउन्डर’ विश्वासपात्र
कोरोना महामारीले खर्च घटाउन र प्रशासनलाई चुस्त राख्न सबक सिकाए पनि अनावश्यक खर्च कटौतीमा भ...