साउन तेस्रो साता अखिल सिक्किम अनुसूचित जाति कल्याण संघको रजत जयन्ती उत्सव चलिरहेको थियो, गान्तोकको मनन केन्द्रमा । निर्धारित समयभन्दा केही ढिलो कार्यक्रम सुरु भयो । मञ्चको अग्रभागमा औपचारिक पोसाकमा थिए, सहरी विकासमन्त्री अरुण उप्रेती, नेपालका पूर्वराज्यमन्त्री जीतु गौतम र विधानसभाकी विधायक सुनिता गजमेर आदि ।

कार्यक्रम सुरु भएको आधा घन्टापछि प्रहरीले पहरा दिँदै मञ्चमा ल्याए, एक जना होचो कदका व्यक्तिलाई । साधारण सेतो सुतीको सर्ट र पाइन्ट लगाएका ती व्यक्ति त सिक्किम विधानसभाका स्पिकर (अध्यक्ष) पो रहेछन्, एबी दास ।

मेरो दिमागले विधानसभाका स्पिकरको चित्र अर्कै बनाएको रहेछ क्यारे । कोट र पाइन्ट लगाएको, ठूलो र अग्लो ज्यान । तर मैले गरेको कल्पना फेल खायो । एबी दासको सादा जीवनशैली देखेर म दंग परेँ । कार्यक्रममा सहभागी नेपालका जनप्रतिनिधि टीकाराम मंग्रातीले पनि सोचेका रहेछन्, स्पिकर साब दौरा–सुरुवाल र कोटमा चिटिक्क परेर आउलान् । तर उनमा न दौरा–सुरुवालको मोह थियो, न त कोट–पाइन्टकै ।

उनको सादा जीवनशैलीले म निकै प्रभावित भएँ । कार्यक्रम सकिएपछि उनीसँग छोटो कुराकानीका लागि अनुरोध गरेँ । उनले सहजै स्वीकारे । उनलाई गान्तोकका कार्यक्रममा बाक्लै बोलावट हुँदो रहेछ । तर जहिल्यै पनि क्याजुएल पोसाकमै सहभागी बन्दा रहेछन् ।

नेपालीभाषी दलित समुदायबाट सिक्किम विधानसभाको स्पिकर बन्ने पहिलो व्यक्ति रहेछन् । विधानसभाको चार दशक लामो इतिहासमा यो सम्मानित पदमा कोही दलित पुगेका रहेनछन् । ५० वर्षअघि सामान्य दलित परिवारमा जन्मिएका दासको जीवनशैली असली समाजवादीजस्तो लाग्थ्यो । उनलाई देखेपछि मलाई नेपालका समाजवादीप्रति टिठ लागेर आयो ।

भानु र पाला

रानीपुलबाट उकालो लाग्दा मोबाइल घडीले ७ बजाइसकेको थियो । गान्तोक तारामण्डलजस्तो झलमल देखिन्थ्यो । गान्तोकको स्टार होटल माझाङको नजिकै भित्तामा धेरै फ्लेक्स टाँसिएका थिए । त्यसमध्ये मेरो नजर भानु र पाला लेखेको फ्लेक्समा अडियो । गाडीको रफ्तारका बीच मैले पढिहालेँ, दार्जिलिङ र सिक्किम भेगमा लोकप्रिय नाटक ‘भानु र पाला ४’ को प्रदर्शन शुक्रबार, साँझ ५ बजे । स्थान– मनन केन्द्र ।

गान्तोकको बाइपासमा छ, सिक्किम डेमोक्रेटिक फ्रन्टको भव्य कार्यालय । कार्यालयसँगै जोडिएको छ, एउटा त्यस्तै भव्य बिल्डिङ । त्योचाहिँ भर्खरै मुख्यमन्त्रीबाट बिदा भएका नेता पवन चाम्लिङको घर रहेछ । एसडीएफको कार्यालय र चाम्लिङ घर अघिल्तिरको होटलमा हाम्रो रासोवासो थियो । त्यसको व्यवस्थापन मिलाएका रहेछन्, सिक्किमका पर्यटन व्यवसायी विकास गदाइलीले । गफैगफमा भानु र पाला हेर्ने मन छ भनेको के थिएँ, उनैले आफ्नै पास दिए ।

अघिल्लो पटक तीन वर्षअघि कालिम्पोङमा हेरेको थिएँ, भानु र पाला ३ । खासगरी दार्जिलिङमा लामो समयदेखि बल्दै–निभ्दै गर्ने गोर्खाल्यान्ड आन्दोलन, आन्दोलन हाँक्ने नेता, ती नेताका चरित्र र गोर्खाल्यान्ड चाहने जनचाहनालाई नाटकले जस्ताको तस्तै देखाउँछ ।

दार्जिलिङ र कालिम्पोङ क्षेत्रमा यो नाटक देखाइसकिएको थियो । तर सिक्किममा भने पहिलो पटक । २५ वर्षसम्म पवन चाम्लिङ सत्तामा रहुन्जेल यो नाटक देखाइएको थिएन । भानु र पालाका निर्देशक ललित गोल यस्ता रंगकर्मी हुन्, जसले सधैँ सत्तालाई खबरदारी मात्रै गरिरहे । सन् १९८६ ताका सुवास घिसिङलाई खबरदारी गरे । घिसिङपछि विमल गुरुङलाई र अहिले विनय तामाङ तथा अनित थापाहरुलाई । गोर्खाल्यान्डको नाममा राजनीति गर्ने तिनै नेताहरु भानु र पालाका मूल पात्र हुन् ।

चाम्लिङको सत्ताच्युत र नयाँ शक्तिको उदयसँगै जनतामा उब्जिएका अनेकन आशंका, नयाँ सत्ताका चुनौतीप्रति नाटकले घुमाउरो पारामा व्यंग्य कसेको देखिन्थ्यो । नाटक सुरु हुनुअघि गोले भन्दै थिए, “खासमा यो नाटक गोर्खाल्यान्ड आन्दोलन र त्यसका अनेकन आयामसँग सम्बन्धित छ । तर सिक्किमको राजनीतिसँग पनि मेल आए संयोग मात्रै हुनेछ ।” दर्शकमा हाँसो रोकिएन ।

‘चिट्ठी तिमीलाई’...

मनन केन्द्रमै सारेगमपा लिटल चाम्सका सेकेन्ड रनरअप प्रितम आचार्य र बाबु बोगटीको कन्सर्ट थियो । यी दुई गायकलाई स्थानीय प्रतिभाले पनि सघाएका थिए । ५ जनाजति स्थानीय गायकको गीत र केही नृत्य सकिएपछि मञ्च उक्लिएका थिए, प्रितम । उनले गोपाल योन्जनको गीत देशले रगत मागे...... गाएर पुनः फर्किने वाचाका साथ बाहिरिए ।

सुरुदेखि नै ध्यानपूर्वक कार्यक्रम हेरिरहेका थिए, वन, पर्यावरण तथा वन्यप्राणी प्रवर्द्धनमन्त्री कर्मा लोडे भुटियाले । प्रितमले गाएर फर्किएपछि उनले गीत गाउन आयोजकलाई अनुरोध गरे । त्यसपछि आयोजक छक्क परे, सँगै खुसी पनि ।

यही मेसोमा उद्घोषक राजेश घतानीले मन्त्रीलाई गाउन मञ्चमा डाके । माइक हातमा लिएपछि भने, “मलाई गाउन त खासै आउँदैन तर आज गाउन मन लाग्यो ।” पछाडि अर्केस्टामा धुन बज्यो । गीत थियो, शम्भु राईको ‘चिट्ठी तिमीलाई’... । मन्त्रीको गायकी देखेर दर्शक ट्वाँ । गाइसकेपछि मन्त्रीले भने, “म शम्भु राईको फ्यान हुँ ।”