सन् २०१७ को नोभेम्बर ८ तारिखमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प दम्पती र चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङ दम्पती ६ सय वर्ष पुरानो चीनको निषिद्ध दरबारमा देखा परे । यो दरबारलाई प्राचीनकालमा चिनियाँमा ‘च् चिन् छङ्’ भनिन्थ्यो जसको अर्थ अंग्रेजीमा ‘फरबिडन सिटी’ र नेपालीमा ‘निषिद्ध दरबार’ हो ।

तत्कालीन चीनको मिङ् र छिङ् राजवंश (१३६८–१९११) कालमा यो दरबार सम्राटहरूको आवासगृह थियो भने चीनको सबैभन्दा ठूलो राजनीतिक केन्द्र पनि । संसारका धेरै मानिसले यो सहर होला भन्ने सोचेका छन् र किन निषेधित भयो भन्ने ख्याल गरेका छैनन् । वस्तुत: यो सहर नभएर दरबार हो । इतिहासमा यहाँ जो कोही सर्वसाधारणलाई प्रवेश अनुमति थिएन । शाही दरबारका निम्तालु वा सरकारी अधिकारीले मात्रै त्यहाँ प्रवेश गर्न पाउँथे ।

सन् १९४९ मा नयाँ चीनका प्रणेता माओको नेतृत्वमा जनगणतन्त्र चीनको उदय भयो । त्यसयता माओ एकचोटी पनि सो स्थलमा प्रवेश गरेनन् । उनको विचारमा त्यहाँ प्रवेश गर्नु विरोधीको किल्लाभित्र छिर्नुसरह हुन्थ्यो किनकि राजतन्त्र सामन्तवादको प्रतीक हो । आफूलाई जनप्रेमी देखाउन हुनसक्छ, माओले त्यहाँ खुट्टा राख्न सकेनन् वा राख्न चाहेनन् । तथापि सोही दरबार अगाडिपट्टि थ्यानआनमन स्क्वायरमा जनगणतन्त्र घोषणा गर्ने र विशाल प्रशासनिक क्षेत्रबाट शासन चलाउने नेताले दरबारमाथि गरेको अछुतो व्यवहारलाई धेरैले कम्युनिस्ट ढर्राको संज्ञा दिन्छन् । 

यस दरबारको निर्माणका लागि १४ वर्ष (१४०६–१४२०) लागेको थियो । दसौँ लाख निर्माणकर्मी र कलाकर्मी खटिएर बनाएको त्यो ऐतिहासिक धरोहर शाही दरबारको रूपमा ४ सय ९२ वर्षसम्म अर्थात् १४२० देखि १९१२ सम्म रह्यो । मिङ र छिङका २४ सम्राटहरू त्यहाँ बसे । किंवदन्तीअनुसार त्यहाँ जम्मा ९ जति ९ सय ९९ वटा कोठा छन् । तर पछिल्लो आँकडाले त्यो पुष्टि हुँदैन । त्यस्तो भनाइ प्रचलित हुनुका पछाडि पनि एउटा कारण छ ।

प्राचीन चीन एकदमै रूढीवादी मुलुक थियो । चिनियाँहरूको विश्वासमा स्वर्गको दरबारमा मात्रै १० हजार कोठा हुन्छन् । त्यसैले स्वर्ग दरबारभन्दा कम देखाउनका लागि एउटा कोठा आधा मात्रै बनाइएको हो । 

चिनियाँ ज्योतिषवेत्ताहरूले परम्परागत रूपमा आकाशलाई २८ तारामण्डल वा स्वर्गको महलको रूपमा विभाजन गर्थे । तीन विशिष्ट क्षेत्रमध्ये एउटाचाहिँ उत्तरी तारा केन्द्रितलाई ‘च् वै युआन’ भनिन्छ, जुन चिनियाँ किंवदन्तीअनुसार स्वर्गका सम्राटको घर हो । दरबार आकाश मण्डलको केन्द्रमा रहने भएकाले ‘स्वर्गका पुत्र’ को निवासस्थल भनियो । ‘च्’ को अर्थ प्याजी रंग भन्ने हो । चिन्को अर्थ निषेध र ‘छङ्’ भनेको सहर । त्यसैले यो निषिद्ध दरबार हो । यसको छाना पहेँलो भएकोमा धेरै चकित हुन्छन् किनकि यो सम्राटको रंग हो । 

सो दरबारलाई सन् १९१२ मा राजतन्त्र निर्मूल भएर ‘गणतन्त्र चीन’ हुँदा पहिलोपटक मानिसहरूले ‘कुकुङ’ दरबार भन्ने नाम राखे । सन् १९२५ मा संग्रहालयको रूपमा नामकरण भयो । हाल चिनियाँले गर्ने उच्चारण नै ‘कु कुङ’ हो ।

सन् १९८७ मा युनेस्कोमा सूचीकृत भएपछि यो दरबार सर्वसाधारणका लागि पटकपटक गरेर खुल्ला गरियो । कहिले कुन भाग त कहिले कुन भाग गर्दै अझै पनि दैनिक ८० हजार पर्यटक पुग्ने गर्दछन् । ७२ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको विशाल दरबारमा सन् २०१७ मा चिनियाँ राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र मेलानियालाई चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङ र फङ् ली युआनले पहिलो पटक स्वागत गरे । 

यसअघि पनि अमेरिकी पूर्वविशिष्ट पाहुनाहरू रिचार्ड निक्सन, बिल क्लिन्टन, बाराक ओबामालगायतले फरबिडन सिटीको भ्रमण गरेका थिए । तर राजकीय भ्रमणमा आएका बेलामा सीधै सोही दरबारमा स्वागत पाउने र पहिलोपटक राजकीय भोज पनि त्यही स्थलमा गर्न पाउने नेताचाहिँ ट्रम्प नै थिए ।

चीनको भ्रमणमा सबैभन्दा पहिलो गन्तव्यको सूचीमा फरबिडन सिटी पारिएकोमा ट्रम्पले ट्वीट गरे, ‘अद्वितीय स्वागतका लागि धन्यवाद ! मेलानिया र मैले यो क्षण कहिल्यै बिर्सिने छैनौँ ।’

ट्रम्प नै एक मात्र त्यस्तो विदेशी नेता हुन्, जसले सबैभन्दा धेरै समय त्यहाँ बिताए, रात्रिभोजको स्वागत पनि पाए । ट्रम्पका विचारमा पहिलो पटक चीन भ्रमण गर्दा फरबिडन सिटीमा पुग्ने छनोट हुनु वास्तवमा गज्जबको कदम थियो । भ्रमणका क्रममा सीले व्याख्या गरे, ‘निषिद्ध दरबार चिनियाँ इतिहास र संस्कृति बुझ्ने अभिन्न झ्याल हो । यसका दुइटा नाम छन्, प्यालेस म्युजियम ९० वर्ष पुरानो । अर्को ६ सय वर्ष पुरानो फरबिडन सिटी भन्ने नाम ।’ 

प्राचीन शैलीका भवनहरू, शानदार दरबार, भव्य हलहरू, ठूल्ठूला स्तम्भहरू, अद्भुत मण्डपहरू र मनोरम उद्यानहरू देख्न सकिन्छ । त्यहाँ देखिने छाना, पर्खाल, रेलिङ, पिल्लर तथा फर्निचरले मन तान्छन् । असंख्य बहुमूल्य सांस्कृतिक सम्पदा त्यहाँ देख्न सकिन्छ । वास्तुकलाको अनुपम कला समेटिएको यो दरबारमा नपुग्ने कुनै पनि विदेशीको चीन यात्रा पूर्ण मानिँदैन । 

चीनमा जनगणतन्त्र आएको यतिका वर्ष भइसक्यो । चिनियाँ राष्ट्रप्रमुखहरू कहिल्यै पनि भित्र छिरेनन् । उनीहरू पटकपटक सो दरबारको नजिकसम्म पुगेर बार्दलीबाट चोकमा रहेका जनतालाई सम्बोधन गरे तर भित्रैसम्म कहिल्यै पुगेनन् । विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय समाचारहरूमा पनि ‘माओलगायतका केही नेता यति मिटरभित्रसम्म छिरे, उति मिटर बिच्छ्याएको रातो कार्पेटमा टेके’ भन्ने खालका समाचार देखिन्थ्यो ।

तर त्यति भित्रैसम्म छिर्ने साहस सी चिनफिङले नै बटुले । यति गहन रूपमा भित्रैसम्म छिर्ने, मज्जासँग समय बिताउने, गफगाफ र हँसीमजाक गर्ने, इतिहासको पुनरावलोकन गर्ने क्रममा सी चिनफिङले नै प्राचीन निषेधाज्ञा तोडे । हालसम्म विश्वका पर्यटकहरू छिर्न सक्ने दरबार क्षेत्रमा चिनियाँ नेताहरूलाई अझै पनि सहजै छिर्न संकोच लाग्नु वास्तवमै रोचक विषय छ । 

(लेखक चिनियाँ अन्तराष्ट्रिय रेडियो (सीआरआई) मा कार्यरत छन् ।)