सुरुमै उनले अनौठो कुरा सुनाइन् ।

१२ वर्षकी पुतली, पुतलीजस्तै राम्री थिइन् । ६ कक्षा पढ्थिन् । भर्खर छाउ भएको थियो । तर, उनले छाउ भएको लुकाइन् । त्यसैले मनमा डर लाग्दै थियो ।

उनी किताब च्यापेर स्कुल जाँदै थिइन् । अचानक बाटोमा सर्प देखिन् । सर्प उनको गोडैनेर थियो । एकदम ठूलो सर्प । त्यति ठूलो सर्प उनले आजसम्म देखेकी थिइनन् । 

चिच्याउन खोज्दा शब्द नै फुटेन । हिँड्न खोज्दा पाइलै चलेन । उनी टक्क रोकिइन् । सर्प पनि टक्क रोकियो । उनले सर्पलाई हेरिन्, सर्पले पनि उनलाई हेर्‍यो । सर्पका आँखा बाख्राका जत्रा थिए । अहिले पनि आँखा चिम्लिएर सर्पका ती ठूलठूला आँखा सम्झँदा झन् ठूलठूला हुँदै जान्छन् ।

एकैछिनमा सर्प उनलाई केही नगरी सुसाउँदै पानी बगेझैँ झाडीतिर गयो । उनी स्कुलतिर गइन् ।

बेलाबेला उनको मनोलोकमा सर्पका आँखा बत्तीझैं बल्न थाले र ती आँखाले भूतले झैँ तर्साउन लागे । त्यस्तो बेला उनी ठाउँको ठाउँ रूखजस्तो स्थिर हुन्थिन् र डरलाई पैतालामुनि राख्न खोज्थिन् ।

स्कुलबाट फर्केपछि उनले आमालाई वृत्तान्त सुनाइन् । आमाले भनिन्, ‘तेहाँ नागको थान छ ।’

केही सोचेझैँ फेरि सोधिन्, ‘कतै तुँ छाउ भयाकी त छैनस् ?’

उनले ढाँटिन्, ‘छैन ।’

तर, उनलाई मनमा लाग्यो, मैले ढाँट्न नहुने थियो ।

***

उनीसँग अर्को पनि अनौठो छ :

स्कुल सँगै पढ्ने उनकी एउटी साथी थिइन् । कक्षामा बस्दाबस्दै उनलाई छाउ भयो । उनी उठ्न सकिनन् । लाज भयो । कसैले थाहा नपाउने गरी केही समयपछि हेर्दा त बेन्चमा रगतैरगत भएको रहेछ ।

उनले त्यस घटनालाई चाहेर पनि लुकाउन सकिनन् । कक्षामा सबैले थाहा पाए । उनलाई सहानुभूति र सहयोगको खाँचो थियो तर उनलाई धेरैले ‘छाउपडी’, ‘छाउपडी’ भनेर जिस्काए । उनलाई मरेतुल्य भयो ।

घर फर्कंदा पनि बाटोमा केटाहरूले जिस्काए :

‘स्कुलमा छाउ भयाकालाई पढ्न आउँदैन ।’

‘स्कुल सरस्वतीको मन्दिर हो, यहाँ छाउ हुनुहुँदैन । मन्दिर जुठो हुन्छ ।’

‘छाउ भयाकाले किताब पनि छुनु हुँदैन । अब तुँलाई देउता आउँछ ।’

त्यसपछि उनी रुँदै कसैको मुख नहेरी छाउपडी गोठमा पुगिन् र पुतलीसँग भनिन्, ‘म अब बाँच्दिनँ, मर्छु !’

उनी बरको रूखमा झुन्डिएर मर्न तयार भइन् । पुतलीले हारगुहार गरिन् । उनका काकाले थाहा पाए र बचाए । काकाले भने, ‘को हो तुँलाई गिज्याउन्या म ठीक पार्छु । तेरो सरहरूसँग पनि कुरा गर्छु ।’

काकाले सम्झाइबुझाइ गरेपछि उनी ठाउँमा आइन् । त्यसपछि उनी छाउपडी गोठमा गएर बसिन् । एक महिनासम्म स्कुल गइनन् । 

***

कैलाशखोलामा पानीघट्ट थियो । १४ वर्षे किशोरी पुतली मकै पिस्न गएकी थिइन् । त्यहीँ छाउ भयो । उनको नजिकै बसेर मकै पिसिरहेकी दमिनीआमालाई उनले आफू छाउ भएको कुरा भनिन् । त्यसपछि त के चाहियो र ! दमिनीआमा काम्न पो थालिन् र उनलाई सराप्नु सरापिन्, ‘तुँ छाउ भयाकीले छोइस् । पख्लिस् ! तँलाई थारो नबनाई छोड्दिनँ ।’

दमिनीआमालाई देउता चढेको रे ! अरूले सम्झाए, ‘किन रिसाउनुहुन्छ आमा ? उसले जानीजानी छोएकी होइन । गाली नगर्नूस्, छोड्दिनूस् ।’

उनको रिस अझै मरेको थिएन, भनिन्, ‘यसले मसँग माफी माग्नुपर्छ ।’

उनलाई साह्रै नरमाइलो लाग्यो । घर गएपछि बुबालाई सुनाइन् । उनका बुबाले सम्झाउँदै भने, ‘यो सब अन्धविश्वास हो । यस्ता कुरामा चिन्ता लिनुपर्दैन र धामीकोमा जानु पनि पर्दैन ।’

त्यसपछि उनी ढुक्क भइन् ।

***

पुतलीभन्दा जेठी उनकी साथी थिइन् । उनले बिहे गरिन् । पुतलीलाई पनि बिहे गर भनेर उक्साइन् । बिहे भएकी साथीले राम्रा र महँगा गहना र लुगा लगाएको देखेर उनलाई पनि लोभ लाग्यो । बिहेपछि त साँच्चै सुख हुन्छ जस्तो लाग्यो ।

उनलाई एउटा केटाले खुब पछ्याउँथ्यो । बाटो कुरीकुरी भन्थ्यो, ‘म तिमीलाई मन पराउँछु, बिहे गरौँ ।’

उनले अस्वीकार गर्दै आएकी थिइन् । केटालाई भनेकी थिइन्, ‘म अहिले बिहे गर्दिनँ । मलाई भोलि पाल्ने हो कि नाइँ ? राख्ने हो कि नाइँ ?’

उसले खुब विश्वास दिलायो, कसम खायो र पछ्याइरह्यो । त्यसपछि पुतलीले उसैसँग १४ वर्षकै उमेरमा भागी बिहे गरिन् । ०६० फागुनमा बिहे भयो । दुई महिनापछि वैशाखमा त उनका श्रीमान् मुम्बई गए । त्यसपछि उनका दु:खका दिन सुरु भए ।

ससुरा रक्सी खुब खान्थे र मात्थे । सासूको मुख छुच्चो थियो । एक दिन पुतली दाउरा लिन वन गएकी थिइन् । साँझ दाउराको भारी घर लिएर आउँदा त खै किन हो, उनका ससुराले रक्सी खाएर उनीसँग झगडा गरे । उनलाई नरमाइलो लाग्यो । घर बस्नै मन लागेन । कसैलाई केही नभनी उनी माइततिर हिँडिन् ।

जति अगाडि बढ्यो, उति उनको मनमा कुरा खेल्दै गए । आधा घन्टा जति हिँडेपछि उनी टक्क रोकिइन् । आफैँसँग भनिन्, ‘यसरी भागेर माइत गएपछि फेरि फर्केर कुन नाकले घर आउँछेस् ?’

त्यसपछि उनी फरक्क फर्किन् र घर आइन् ।

***

छाउपडी गोठमा पानीको अभाव हुन्थ्यो । अरूले जति दिए त्यत्तिमै चित्त बुझाउनुपथ्र्यो । घरभन्दा परको गोठ उनलाई सासूले दिएको एक लोटा पानी साँझ पर्नै लाग्दा सकियो । त्यति पानीले हात धुने कि मुख धुने ? तिर्खा मेट्ने कि फोहर पखाल्ने ?

फेरि पानी मागौँ भने सासू रिसाउँछिन् । नरिसाउने श्रीमान् मुम्बई छन् ।

रात पर्नै लाग्दादेखि उनलाई तिर्खाले प्याकप्याक बनाएको थियो । बिहानदेखिको कोदोको चिसो रोटी पनि निल्न सकिनन् । तिर्खासँगसँगै रात पर्‍यो । रातको अँध्यारो उत्कर्षमा पुग्यो । तिर्खा पनि उत्कर्षमा पुग्यो ।

कुकुरहरू पनि निदाएजस्तो भयो । एकदम सुनसान । उनले तिर्खा खप्नै सकिनन् । धेरै टाढा भएकाले रातको समयमा छाउहरू जाने धारोमा जान सम्भव थिएन । छाउहरूलाई निषेध गरिएको धारोमै गएर पानी ल्याउन मन लाग्यो उनलाई । अँध्यारोलाई छाम्दैछाम्दै उनी लोटा लिएर धारोमा पुगिन् । पानी थाप्ने बेलामा टक्क रोकिइन् । कता–कता लाग्यो, कतै छाउले छोएर धारो सुक्ने त होइन ? यो झिनो प्रश्नलाई पन्छाएर उनले पानी थापिन् । घटघट पानी पिइन् । उनलाई अमृत पिएजस्तो भयो ।

त्यही पानीसँग कोदाको रोटी पनि खाइन् । त्यसपछि उनी खुट्टा खुम्च्याएरै मस्त निदाइन् ।

झिसमिसेमै उनका आँखा खुले । खुल्नेबित्तिकै उनका आँखा त्यही धारोतिर परे । छाउले छोएको धारो कसरी सुक्दोरहेछ भनेर हेरिरहिन् ।

गृहिणीहरू पानी भर्दै थिए । धारोबाट उसरी नै पानी झरिरहेको थियो । सुक्दै सुकेन ।

***

दुई वर्षपछि उनका श्रीमान् मुम्बईबाट घर आए । उनको सुखदु:ख सुनिदिने मान्छे भयो । श्रीमान् भन्थे, ‘धेरै दु:ख नगर ।’

तर, उनलाई दु:ख गर्न मन लाग्छ । दु:ख गरे भविष्य राम्रो हुन्छ । उनका तीन सन्तान छन् । ०६५ सालमा पहिलोपटक छोरी जन्मेकी थिई अनि छोरा ।

अहिले उनी र उनका श्रीमान् भएर अछामको वयलपाटामा होटल थापेका छन् । त्यो होटल सानो हो । तर, त्यो ठाउँका लागि सानो होइन ।

होटलमा किसिम किसिमका मान्छे खाजा र खाना खान आउँछन् । एक दिन एक जना धामी सेतो पगडी गुथेर आए । झट्ट हेर्दा उनी टाढैबाट आएजस्ता देखिन्थे तर उनले सोधिनन् । भोक र थकाइले लखतरान भएका जस्ता देखिन्थे । यसबारेमा पनि उनी केही बोलिनन् । किनभने, होटलमा यस्ता कुरा सोधिँदैन । 

उनी अरूलाई खाजा दिँदै थिइन् । टुसुक्क कुर्सीमा बसेर धामीले साधे, ‘केही खाने कुरा पाइन्छ ?’

उनले भनिन्, ‘पाइन्छ ।’

फेरि सोधे, ‘छाउ त भयाकी छैनौ ?’

उनलाई अलिअलि रिस पनि उठ्यो । खाजा बाँडिरहेको मान्छेलाई के छाउ भएको छ कि छैन भनेर सोधेको होला ? उनलाई भनिदिन मन लागेको थियो, ‘छाउ भएको भए खाजा बाँड्थेँ त ?’

तर, उनले त्यसो भनिनन् । सकेसम्म विनम्र भएर यसो भनिन् तर ढाँटेर भनिन्, ‘छैन नि बा ।’

धामीले विश्वास गरिहाले । खाजा बाँडिरहेकीले कसरी छाउ भएकी छु भन्ने ? सत्य नबोल्दा उनलाई कताकता डर पनि लाग्यो । किनभने, उनलाई देउतामा विश्वास छ । धामीमा पनि अलिअलि विश्वास छ । धामीले केही गरिदिने पो हुन् कि ? धामीले त देउता जगाउन सक्छन् । धामीका देउता रिसाउने पो हुन् कि ?

धामीले पसिना पुछ्दै भने, ‘तेसो भए चोखा गरेर रोटी–तरकारी बनाइदेऊ ।’

उनले खुब सफा र मिहिनेतसँग बनाएको रोटी र तरकारी धामीको अगाडि टेबलमा राखिदिइन् । धामीलाई रोटी–तरकारी दिँदा उनले आफ्ना हातलाई काम्नबाट जोगाउन खुब मिहिनेत गर्नुपर्‍यो ।

देउता आउने धामीले ‘ढाँटे पनि छाउ भएको थाहा पाए के गर्नू ? यहीँ काम्न थालेँ भने झन् के हाल होला ? आफ्नो व्यवसाय नै डुब्छ ।’ उनको मुटु जोडजोडले धड्किइरह्यो ।

उनले अरू काम गर्दैगर्दा पनि धामीतिर नजर दिइरहिन् । धामी बडो मीठो मानीमानी खाँदै थिए । दुइटा रोटी र तरकारी थपे पनि । खाइसकेर सन्तुष्ट बोलीमा उनले भने, ‘साह्रै मीठो खाना दियौ । भोकले आँखै धमिलो देखेको थिएँ, बल्ल आँखा खुले । थकाइ पनि मर्‍यो । बल पनि भरियो ।’

यति भनेर उनले कलकल पानी खाए । त्यसपछि गए । धामी गएको उनले परसम्म हेरिरहिन् । कतै केही पो हुने हो कि ? तर, केही भएन । अलि पर पुगेपछि धामीलाई देउता पो चढ्ने हो कि ? तर, चढेन । हेर्दाहेर्दै धामी उनको आँखाबाट ओझेल परे । पछि धामीलाई केही भएको पनि थाहा पाइनन् । उनलाई पनि केही भएन ।

बेलाबेलामा उनी आफूले पकाएका चोखा रोटीले सन्तुष्ट भएको धामीको अनुहार सम्झिरहन्छि । यस्ता घटना बेलाबेलामा उनको होटलमा भइरहन्छन् ।

***

०७१ सालबाट उनी छाउपडी गोठमा बस्दिनन् । घरमा बस्ने हो भने त अझै पनि बस्नुपर्छ । किनभने, उनका सासू–ससुरा कट्टर छन् । तर, बयलपाटामा उनी श्रीमान् र छोराछोरीसँग छिन् । छाउपडीको मामलामा उनका श्रीमान् उनीभन्दा उदार छन् ।