सबैभन्दा पहिले: गगन जीलाई बधाई र स्वास्थ्य मन्त्रीको रूपमा सफल कार्यकालको शुभकामना ।

तपाईँमाथि धेरैको आशा भएकोले म आफूले जानेका केही विषयमा झट्ट दिमागमा आएका केही कुरा सुझाव स्वरुप लेख्दैछु । तपाईँमा कुरा सुन्ने र बुझ्ने क्षमता तथा इच्छा पनि भएको हुँदा समय निकालेको हुँ । स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायत, पूर्वाधार, रोजगारी र पर्यावरण- अहिले यिनै ४-५ विषय जनताका सबैभन्दा सरोकारका चीज हुन् ।

यि विषयमा राजनीतिक पार्टी भित्रै र आम राजनीतिक बुझाई पनि प्रस्ट भएको छैन । छोटो समयको लागी मन्त्री हुँदा धेरै गर्न नसकिएला । तर केही सानै भए पनि पाइला लिन अवश्यै सकिन्छ । तपाईँ पनि केही नगर्नको लागि मन्त्री बन्नुभएको पक्कै होइन भन्ने थाहा भएरै तल आफ्ना बुँदा राख्दैछु ।

→ “चलिहाल्छ नि” र “एकपटक के हुन्छ र” भन्दै नेताहरूले गरेका साना-ठूला एक-एक गल्ति थुप्रिएर आजका समस्याका रुप देखिएका हुन्। धेरै राम्रा काम गर्न समय अभाव होला, तर बिग्रन नदिनुस् ।

→ काम गर्न वा निर्देशन दिन कर्मचारी र प्राविधिकले पनि सक्छन् । काम त्यस्तै स्थापित संरचनाबाटै गराउनुहोस् । मन्त्रीको काम उनीहरूलाई ती काम गर्न चाहिने राजनीतिक तथा नीतिगत वातावरण र नेतृत्व दिने हो ।

→ सहकार्य र मिडिया व्यवस्थापन: प्राय नेतालाई तिनका नजिकका मानिस र मिडियाले नै बिगार्ने गरेको देखिन्छ। तपाईँ अलि दुरदर्शी हुनुहोस् । धेरै समस्या जटिल प्रकृतीका छन् र तपाईँले एक्लैले वा सजिलै धेरै सुधार गर्न सक्नुहुन्न । अरु मन्त्रालय, नेता र पार्टीको पनि सहयोग लिएर एउटा आम राजनीतिक-सामाजिक सहमती बनाउनुपर्छ, साझा स्वामित्व विकास गराउनुपर्छ ।

→ तपाईँलाई अहिले लोकप्रिय हुन, यसो यसो गर्यो भनेर हेडलाइन बनाउन गाह्रो छैन । तपाईँ निकटका मानिसले पनि त्यस्तै चाहन्छन् । तर त्यसले अरूलाई सहयोग गर्ने प्रोत्साहन कम हुन्छ ।तपाईँलाई प्रख्यात बनाउन किन सहयोग गर्ने भन्ने इर्ष्या र प्रतिस्पर्धा हुन्छ। काम गर्नु भन्दा पहिल्यै प्रचार र जस लिने होडबाजी हुँदा उल्टै गर्न सकिने काम पनि बिग्रेर झन् जटिल हुन्छ ।

→ बुद्धिमानी भनेको अरूलाई समाचारमा आउन वा जस लिन दिएरै भएपनि भित्रभित्रै दीर्घकालिन रुपमा राम्रा हुने कामको जग बसाल्ने हो । हिजोआज जनताले धेरै बुझिसकेका छन् । पत्रिका-टिभीमा धेरै देखिनेहरू प्रति एक किसिमको एलर्जी विकास भएको छ आम मानिसमा । राम्रा कामको मूल्याङ्कन समाचारमा नआए पनि पछि गरिहाल्छन्। त्यस किसिमको वातावरण बनाउन पनि सबै मिलेर लागौँला ।

→ संस्थागत रूपले काम गर्नुस् । पत्रिकामा आएका रिपोर्ट, चिनेका मान्छेका कुरा वा छिटो हुने हिसाबले मात्र काम नगर्नुस् । नजिकको टीमको मात्रै भर पर्दा र त्यस्तो स्वार्थसँग जोडिएको देखिँदा तपाईँ प्रति विकर्षण पैदा हुन्छ । तपाईँ त जनताको पो नेता । दीगो सुधार र तपाईँ गइसकेपछि पनि अरूले निरन्तर गर्न सक्ने गरी काम अघि बढाउनुस् । आफ्ना टोली, नयाँ व्यक्ति, र संरचना भन्दा भइरहेका र भइसकेका काम, आफ्नै मन्त्रालय, संसद आदिलाई प्रयोग गर्नुहोस, खटाउनुहोस् ।राज्यको आधिकारिकता, क्षमता र विश्वास बढाउन सकेको गर्नुस्। राज्य भनेको जनताको हो । अहिले राज्य इतरका गुट, स्वार्थ केन्द्र र सिन्डिकेटले सबै क्षेत्र नियन्त्रण गरेका छन् । तपाईँ आउनु भन्दा पहिले बनिसकेका काम, प्रतिवेदन र दस्तावेज पनि प्रयोग गर्नुहोस् । त्यसमै टेकेर अघि बढ्नुहोस् । त्यसमा धेरै कर खर्च भइसकेको छ ।

→ स्वास्थ्य बीमा को लागी काम शुरु गर्नुस् । हरेक हप्ता पत्रिकामा कोही विरामीको निम्ति सहयोगको याचना गरिएको हुन्छ । सरकारले नजिकका मान्छेहरूलाई खर्च दिइरहेको हुन्छ । यसलाई व्यवस्थित गर्ने र दीर्घकालको निम्ति स्वास्थ्य बीमाका काम शुरु भइहालोस् ।

→ बीमा र अन्य विषयमा पनि विज्ञहरूसँग अरू देशका अनुभव, विभिन्न मोडलका नाफा, घाटा, सफलता र असफलताना संभावना आदि विषयमा वृहद छलफल चलाउनुहोस् । यसले हाम्रो वैचारिक छलफलको स्तर पनि सुधार्नेछ । नेपालले कस्तो नीति अपनाउने भनेर एउटा राजनीतिक सहमति निर्माण गर्न नेतृत्व गर्नुहोस् । आउने मन्त्रीको लागि नीतिगत तयारी, अध्ययन र अनुभवहरू छोडेर जान सके पनि राम्रो हुन्छ।

→ सार्वजनिक स्वास्थ, शिक्षा र अस्पतालहरूको सुधार: यसमा मुख्यत भ्रष्टाचार, बजेट, राजनीतिक हस्तक्षेप, नियुक्ति, योग्य मान्छेको सम्मान, दण्ड र पुरस्कारमा ध्यान दिनु आवश्यक छ। यि केही वषय डाक्टर गोविन्द केसीको आन्दोलनले पनि माथी ल्याइसकेको छ, यसबारे धेरै भनिरहनु परेन । 

→ स्वास्थ्य क्षेत्र जनता लुट्ने ठाउँ होइन र त्यसो गर्नेलाई कडा कारवाही हुनेछ भन्ने सन्देश जान जरुरी छ । धनाड्य हुनको निम्ति डाक्टरी पढ्ने वा सरकारी संयन्त्रमा बसेर पैसा खाने प्रवृती कसरी रोक्ने? चिकित्सक, सरकारी कर्मचारी, निजी स्वास्थ्य केन्द्रहरू, औषधी उत्पादक र पसल, राजनीतिक दल र व्यापारीको निकै ठूलो जालो बनिसकेको छ । स्वास्थ्य क्षेत्रमा सिन्डिकेटले धेरै खराबी गरिसकेको छ। जानकार अर्थशास्त्री र नीतिगत-विज्ञलाई यस्ता केही समस्याका प्रचलित समाधान थाहा हुन्छन्। अरूको विषयमा अब गृहकार्य शुरु गर्नुस् । एउटा उदाहरण: चिकित्सकले औषधीका "ब्राण्ड नाम" लेख्न नपाउने, अस्पताल नजिक औषधी पसलका सिन्डिकेट चल्न नदिने र दण्ड-पुरस्कार सहितको राम्रो नियमन गरे मात्रै पनि केही समस्या समाधान हुन्छन् ।

→ गाउँहरूमा पोषण, स्वास्थ्य पहुँच, चेतना, खाद्य सुरक्षा, तुरुन्तै मान्छेका ज्यान बचाउन गर्न सकिने कामहरू, आदि । नेपालीहरूको आम्दानीको करीब ७०-८०% हिस्सा खानेकुरामै खर्च हुन्छ । धेरैको ज्यान रोक्न सकिने सामान्य बिमारी र अौषधी अभाव को कारण भइरहेको हुन्छ । जस्तै सर्पको टोकाइ, झाडापखाला, सुत्केरी, महिला स्वास्थ्यका जटिलता, चोटपटक, आदि ।

→ सरकारी खर्चमा विदेश उपचार गर्न जानेहरूलाई दिइने सुविधा बारे: उनीहरूलाई विदेश उपचार सिफारीस गर्ने राम्रो समिती बनोस्, पारर्दर्शी होस । त्यस्ता काम नेपालमै गराउने तर्फ छलफल र पहल होस ।

→ नेपालको मृत्युदरको एउटा ठूलो कारण सडक दुर्घटना पनि हो। हिजोआज देशको राजनीति, अवसर र सामाजिक विखण्डनले मानसिक स्थिती, आत्महत्या र रक्सीको कारण पनि स्वास्थ्य समस्या बढेका तथ्य आएका छन्। यस तर्फ पनि केही गर्नुपर्ला ।

→ काठमाडौँ देशको करीब २०-३०% सम्म मान्छेहरू बस्ने वा वर्षमा १ पटक आवत-जावत गर्ने शहर हो । सफा हावा, पानी र खानेकुरा नहुँदा, तरकारीमा विषादी र होटल-रेष्टुराँ फोहोर हुँदा अस्थायी रूपमा बस्ने/घुम्ने हजारौँ मानिस बिरामी हुन्छन् । विदेशी पर्यटकमा पनि काठमाडौँको आकर्षण घट्दो छ । स्थायी रूपमा बस्नेहरूमा पनि निर्माण कार्य, सडक सफाईको कमी, सबै किसिमका सवारी हिँड्ने कारण धुलोले धेरै समस्या निम्त्याएका छन् । अस्पताल राम्रा छैनन् । पैसा तिर्न सक्नेले पनि बीमा गर्न पाउँदैनन्, विदेश जानुपर्छ। काठमाडौँको जनस्वास्थ पनि गम्भिर विषय हो ।