यतिबेला किसानलाई गहुँ खेती गर्न भ्याइ नभ्याइ हुनुपर्ने हो । तर, अवस्था खेतमा जाने सुरसार मिलाउँदा–मिलाउँदै जानै ढिलाइ होलाजस्तो छ । रुपन्देहीको कम्हरिया–५ का बुद्ध थारूको खेतमा यतिबेला गहुँ उम्रिसक्थ्यो । यस वर्ष पाँच लिटर डिजेलका लागि हातमा ग्यालेन लिएर अनेक ठाउँमा भौँतारिए पनि चार दिनसम्म लगातार रित्तो हात घर फर्किए ।

डिजेलको व्यवस्था गर्न नसक्दा गहुँ कहिले लगाउने हो ? कुनै ठेगान छैन । डिजेलको अभाव हुँदा ट्रयाक्टरले जोताउन नपाएर उनको खेत बाँझै छ । “नाकाबन्दीले त हामीजस्ता सर्वसाधारण किसान पो मर्कामा परेका छौँ,” डिजेल लिन गाविस कार्यालयबाट बनाएको सिफारिस, जग्गाको लालपुर्जा, नागरिकतासहित नेपाल आयल निगमको भैरहवा शाखामा भेटिएका थारूले भने, “धान पनि खडेरीले खायो । गहुँ लगाउने अहिलेसम्म सुरसारै छैन ।” बेलैमा गहुँ लगाउन नपाएमा राम्रो उब्जनी नहुने 

चिन्ता उनलाई छ ।

धान भित्र्याएपछि गहुँ लगाउन खेतमा व्यस्त हुनुपर्ने समयमा तराईका हजारौँ किसान यतिबेला कहिले डिजेलको खोजीमा त कहिले गहुँको बीऊ र मलको खोजीमा भौँतारिइरहेका छन् । डिजेल नपाएर ट्रयाक्टर चलाउन नपाउँदा कतिपय किसानले धानको दाइँ गर्नसमेत पाएका छैनन् ।

राष्ट्रिय गहँु बाली अनुसन्धान केन्द्र भैरहवाका अनुसार मुलुकको ७५ जिल्लामै लगाइने एक मात्र बाली गहुँ हो । मुलुकभरिमा ७ लाख ५४ हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा यो खेती लगाइन्छ । गत वर्ष वार्षिक उत्पादन १८ लाख ८३ हजार मेट्रिकभन्दा धेरै थियो । मुलुकको कुल खाद्यान्न उत्पादनमा गहुँको योगदान २२ प्रतिशतभन्दा धेरै छ । धान र मकैपछिको तेस्रो ठूलो खाद्य बाली गहुँ हो ।

“अबको दुई साताभित्रमा गहुँ खेती लगाइ सक्नुपर्छ, नत्र जति ढिला भयो उति नै उत्पादन कम हुँदै जान्छ,” अनुसन्धान केन्द्रका प्रमुख शेषरमण उपाध्याय भन्छन्, “यस वर्ष गहुँ खेतीलाई भारतको नाकाबन्दी र मधेस आन्दोलनको असरले प्रभावित बनाउने अवस्था आएको छ ।” 

उनका अनुसार पछिल्ला वर्षमा नेपालको कृषि प्रविधिमा यान्त्रीकरणको प्रयोगमा व्यापकता आएको छ । तराईका समथर फाँटमा एकाध स्थानबाहेक हलोले खेत जोतेको देख्न पाइँदैन । तराईमा झन्डै ७५ प्रतिशत खेती कृषि यान्त्रीकरणको प्रयोगबाट गर्न थालिएको छ ।

हरेक वर्ष भारतबाट नयाँ ट्रयाक्टरको आयात बढ्दो छ । खेत जोत्ने, सम्याउने, काट्ने, दाइँ गर्ने, ओसार्ने काममा ट्रयाक्टर र हार्बेस्टरको प्रयोग गर्ने गरिन्छ । ट्रयाक्टर र हार्बेस्टर नहुने साना किसानले समेत भाडामा प्रयोग गर्ने गर्छन् ।

“नाकाबन्दी र आन्दोलनले इन्धन नपाउँदा हाम्रो अनुसन्धान केन्द्रलाई नै समस्या पर्‍यो,” उपाध्यायले भने, “इन्धन अभावले धान काट्न र जोत्न ढिलाइ भयो भने यातायात ठप्प हुँदा परीक्षण गरिएको उन्नत जातका बीऊ र अन्य कुराको ढुवानी हुन नसक्दा रोकिएका छन् ।”

किसान राम्रो बीऊ र मलको समेत अभाव झेल्न बाध्य भएको रुपन्देहीका कृषि बाली विकास अधिकृत विनोद ज्ञवाली बताउँछन् । उनका अनुसार किसानलाई ३५ प्रतिशत अनुदानमा बीऊ उपलब्ध गराउने गरेको बीऊ बिजन कम्पनीसँग गत वर्ष बीऊ तयार पार्ने बेलामा झरी लागेकाले बीऊमा उम्रिने शक्ति ८० प्रतिशत पनि छैन । राम्रो बीऊमा उम्रिने शक्ति ८० प्रतिशतभन्दा धेरै हुन जरुरी मानिन्छ ।

किसानका लागि कृषि सामग्री संस्थानले मगाएको मल आन्दोलनले ढुवानी हुन नसक्दा वीरगन्ज भन्सार परिसरमा थन्किएको छ । “सीमा क्षेत्रका किसानले त भारतबाट बीऊ, मलको व्यवस्था गर्न सके पनि पहाडी जिल्लाका किसानले सक्ने स्थिति छैन,” ज्ञवालीले भने, “यातायात सहज नभएकाले बीऊ, मलको ढुवानी पनि असहज देखिएको छ ।”