सगरमाथाका नक्कली आरोही
सर्वोच्च शिखर आरोही पहिलो भारतीय दम्पती भनिएको आरोहणमा विवाद
पर्वतारोहीहरूलाई हिमाल आरोहण गराउने व्यवसाय सञ्चालन गर्दै आएको मकालु एड्भेन्चर प्रालिले ६ जुन (२४ जेठ)मा एउटा पत्रकार सम्मेलन गर्यो । त्यहाँ भारत, महाराष्ट्रका दिनेश राठोड र तर्केश्वरी राठोडले सगरमाथा शिखरमा पाइला राख्ने आफूहरू पहिलो भारतीय दम्पती भएको दाबी प्रस्तुत गरे । राठोड दम्पती भारत, महाराष्ट्र पुलिसका कन्स्टेबल हुन् । यस जोडीले २३ मे अर्थात् १० जेठको बिहान ६ बजेर ३० मिनेट जाँदा आफूहरू सगरमाथा शिखरमा पुगेको प्रमाण पेस गरेका थिए । राठोड दम्पतीको यो दाबी जसै आरोहीहरूबीच पुग्यो, भारतकै अर्को जोडी प्रदीप साहू र चेतना साहूले सगरमाथा शिखरमा पुग्ने पहिलो जोडी उनीहरू नभई आफूहरू भएको जिकिर गरे ।
सगरमाथा शिखर चुम्ने भारतको पहिलो जोडी आफूहरू भएको दाबी गर्ने साहू दम्पतीले १९ मे (६ जेठ)मा सगरमाथा आरोहण गरेको प्रमाण पेस गरेका छन् । रोचक के भने सुरुसुरुमा सगरमाथा आरोहण गर्ने आफूहरू पहिलो भारतीय दम्पती भएको दाबी गर्ने यस जोडीले समय बित्दै जाँदा राठोड दम्पती शिखरमा नपुगेको जिकिर गरिरहेका छन् । साहू दम्पतीले राठोड दम्पतीविरुद्ध भारत सरकारसमक्ष मात्र होइन, नेपालकै पर्वतारोहण संघ, सगरमाथा आरोही संघ र पर्यटन विभागमा समेत मौखिक उजुरी दिएपछि राठोड दम्पतीको आरोहण विवादमा तानिएको हो ।
महाराष्ट्र पुलिसमा कार्यरत राठोड दम्पतीले सगरमाथा आरोहणको प्रमाणपत्र पाए र सगरमाथा आरोहण गर्ने पहिलो भारतीय दम्पती हुन पुगे । त्यो कीर्तिमान कायम गरेकाले उनीहरूलाई त्यहाँको सरकारले एक करोड भारतीय रुपियाँ र घर बनाउनका लागि जग्गा दिने घोषणा गर्यो ।
यो कीर्तिमान राखेको प्रसंग सार्वजनिक भएपछि नै राठोड दम्पतीको आरोहणबारे आशंका उब्जिएको हो । तर, मकालु एड्भेन्चरका निर्देशक मोहन लम्सालले राठोड दम्पतीअघि कुनै पनि भारतीय जोडीले सगरमाथा शिखर चुमेको दाबी सार्वजनिक गरेका थिएनन्, न त कुनै सञ्चारमाध्यममा नै यस्तो समाचार आएको थियो । उनको एजेन्सीबाट गएका राठोड दम्पतीले आफूहरूको जोडी नै पहिलो भारतीय जोडी भएको प्रमाण पेस गरेपछि पत्रकार सम्मेलन गरिएको थियो । पत्रकार सम्मेलनको चार दिनपछि मात्र राठोड दम्पतीले मन्त्रालयबाट सगरमाथा आरोहण गरेको प्रमाणपत्र पाएका थिए । “सगरमाथा आरोहण गर्दा कुन–कुन चरण पार गर्नुपर्छ । कस्तो अवस्था झेल्नुपर्छ, शिखरमा पुगेर खिचेका फोटा कस्ता हुन्छन् भन्ने बुझेकै अधिकारीहरू प्रमाणपत्र दिने निकायमा छन्,” लम्साल भन्छन्, “राठोड दम्पतीले प्रमाणपत्र पाउँदासम्म विवाद मन्त्रालयमा पुगिसकेको थियो । त्यसैले मन्त्रालयका अधिकारीहरूले केही नबुझी त पक्कै प्रमाणपत्र दिएनन् होला !”
आरोहण गरे/नगरेको प्रमाणित गर्ने काम आरोहण दलको प्रमुख, क्लाइम्बिङ (सहयोगी) शेर्पा, आरोहण पूरा गरेको फोटो वा भिडियो, आधार शिविरमा रहने सम्पर्क अधिकृत एवं मन्त्रालयको हो । यस आरोहण दलका प्रमुख दिनेश राठोड आफैँ थिए भने क्लााइम्बिङ शेर्पामा फुर्तेम्बा शेर्पा र फुर्वा शेर्पा थिए । राठोड दम्पती र क्लाइम्बिङ शेर्पा दुई गरी आरोहण दल चार सदस्यीय मात्र थियो । मन्त्रालयले यस समूहको सम्पर्क अधिकृतका रूपमा गणेश तिमिल्सिनालाई खटाएको थियो । सम्पर्क अधिकृत आधार शिविर (५ हजार ४ सय मिटर)मा नै बस्ने भएकाले आरोहण दलको नेता, उनीहरूका सहयोगी शेर्पाले जे भन्छन्, त्यही विश्वास गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ । तिमिल्सिनाका अनुसार टोली नेता राठोड, उनकी पत्नी र क्लाइम्बिङ शेर्पाद्वयसहित समूहका चारै जनाले आरोहण सफल भएको बताए र शिखर चुम्दाको फोटो पनि देखाए । त्यसैका आधारमा उनीहरूलाई प्रमाणपत्र दिइएको हो । राठोड दम्पतीको आरोहण विवादमा आएपछि मन्त्रालय र एजेन्सी दुवैले शेर्पाद्वयसँग पनि पटक–पटक सोधपुछ गरेका थिए । तर, उनीहरूले आरोहण गरेकै जिकिर गरिरहेका छन् ।
आफूहरूले पहिले आरोहण गरेको दाबी गर्ने भारतीय दम्पतीले फोनबाट उजुरी गरेका तर लिखित उजुरी भने प्राप्त भइनसकेको पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय अन्तर्गत पर्यटन विभागको पर्वतारोहण शाखाका ज्ञानेन्द्र श्रेष्ठ बताउँछन् । श्रेष्ठ आफैँ पनि आरोही हुन् । पाँच वर्षअघि निजामती कर्मचारीको समूहबाट उनले पहिलोपटक आरोहण गरेका थिए । यसपटक पनि उनी सुरुदेखि अन्तिमसम्मै आधार शिविरमा थिए । उनका अनुसार आरोहण नगरेकाले आरोहणको प्रमाणपत्र नपाऊन्, विवाद नआओस्, उजुरी नपरोस् भनेरै प्रमाणपत्र दिँदा तथ्य–प्रमाणहरू दोहोर्याइ–तेहर्याइ हेर्ने गरिन्छ । तर, फोटोको सत्यता जाँच गर्ने उच्च प्रविधिचाहिँ नेपालमा छैन । युरोप र अमेरिकामा मात्र उपलब्ध छ । साहू दम्पतीले राठोड दम्पती ४ मे (२२ वैशाख)मा मात्र आधार शिविरमा पुगेको बताएका छन् । जसलाई मकालु एड्भेन्चरका निर्देशक लम्साल पनि स्वीकार्छन् । अझ आधार शिविरमा उनीहरूलाई भेट्ने एक आरोहीलाई उद्धृत गर्दै यतिसम्म पनि भनिएको छ कि, २८ वैशाखसम्म उनीहरूले खुम्बु आइसफल नै छोएका थिएनन् । ती आरोहीका अनुसार उनीहरूले बेसक्याम्पमै हिउँका ढिक्कामा हुने सामान्य अभ्यास पनि सुरु गरेका थिएनन् । अनुभवी आरोहीहरूसमेत उचाइसँगको अनुकूलता मिलाउन एक महिनाअघिदेखि नै आधार शिविरमा बसेर खुम्बु आइसफल, क्याम्प–१, क्याम्प–२, क्याम्प–३ र क्याम्प–४ मा ओहोरदोहोरको अभ्यास गरिरहन्छन् । राठोड दम्पती त्यहाँ पुग्दा अधिकांश आरोही त्यो चरण पार गरेर चुचुरोतर्फ लम्कने साइत कुरिरहेका थिए । राठोड दम्पतीको नाम गुगलमा खोज्दा उनीहरूले आफ्नो सफलताको समाचार आरोहणको झन्डै दुई सातापछि मात्र दिएका छन् । एक त यामको अन्त्यतिर आरोहण गर्नु र अर्को समाचार ढिलो सार्वजनिक गर्नुले पनि अरूको नजर नपरोस् भन्ने मनसाय देखिन्छ ।
राठोड दम्पतीको आरोहण व्यवस्थापन गरेको मकालु एड्भेन्चरले भने समय उचित भएको दाबी गरेको छ । उसका अनुसार उनीहरूले अघिल्लै वर्ष आरोहणको अनुमति लिएका थिए । गत वर्ष आरोहण गर्न असम्भव भएपछि यस वर्ष गरेका हुन् । जसका लागि उनीहरू २२ अप्रिल (१० वैशाख)मा काठमाडौँ आइपुगेका थिए । त्यसकै भोलिपल्ट लुक्ला पुगे । त्यहाँबाट आधार शिविरसम्म गए । आधार शिविरबाट २९ अप्रिल (१७ वैशाख)मा हेलिकप्टरमा काठमाडौँ फर्किए । त्यसपछि, आरोहण अनुमतिपत्र लिएर फेरि १ मे (१९ वैशाख)मा लुक्ला पुगे । लुक्लाबाट ४ मे (२२ वैशाख)मा आधार शिविर पुगे । र, चारवटै क्याम्पको ‘अल्टिच्युड’सँग अभ्यस्त हुँदै २३ मे (१० जेठ)को बिहान शिखर आरोहण गरेको प्रमाण उक्त टिमले आफूहरूलाई दिएको निर्देशक लम्साल बताउँछन् ।
समय लम्बिँदै जाँदा राठोड दम्पतीप्रति शंका अझ गहिरो बन्दै गएको छ । त्यो कसरी भने, ८ जेठमा चुचुरोमा पुगेका भारतीय आरोही सत्यरूप सिद्धार्थले आफ्नो फोटो चोरेर राठोड दम्पतीले प्रयोग गरेको दाबी गरेका छन् । उनले आफ्नो फेसबुक स्ट्याटसमा लेखेका छन्, ‘अचम्म छ ! उनीहरूले चुचुरोको मेरो तस्बिरलाई फोटोसप गरी आफ्नो बनाएछन् । र, प्रमाणपत्र पनि पाएछन् । कता जाँदैछ आरोहण ?’ उनले पुष्टिका लागि आफ्नो ‘वास्तविक’ फोटोसमेत सेयर गरेका छन्, जसमा राठोड दम्पतीले अनुहार मात्र आफ्नो जोडेका छन् । सिद्धार्थले आफ्नो तस्बिर चोरिएको पुष्टिका लागि भिडियो पनि सेयर गरेका छन् ।
राठोड दम्पतीजस्तै अर्का एक भारतीय आरोहीको आरोहण पनि त्यस्तै शंकास्पद पाइएको छ, उनी हुन् सेभेन समिट्स ट्रेकबाट आरोहणमा गएका नरेन्दर राव । रावको शिखरमा खिचेको तस्बिरलाई नियाल्ने हो भने पनि शंका गर्ने ठाउँ प्रशस्तै रहेको आरोहणका जानकारहरू बताउँछन् ।
शंका लागेमा तस्बिरहरू जाँच गर्न सकिन्छ । भिडियो फुटेज मगाएर पनि हेरिन्छ । तर, तस्बिर सक्कली वा नक्कली कस्तो हो भनेर पत्ता लगाउने साधन नै छैन । त्यसैले फोटो क्रप गरेको हो/होइन जाँचेर हेरिँदैन । फोटोलाई आँखाले हेरेका भरमा, टिम लिडर, क्लाइम्बिङ शेर्पा, एजेन्सी, सम्पर्क अधिकृतले आरोहण गरेको भनेका आधारमा प्रमाणपत्र दिने गरिएको छ । पर्यटन विभागका श्रेष्ठ भन्छन्, “उजुरी पर्यो भने अवश्य नै छानबिन हुन्छ ।”
यसअघि पनि भारतबाटै एउटा उजुरी परेको थियो । तर, नक्कली आरोहण हो कि होइन पत्ता लाग्नै सकेन । कारण, फोटो, भिडियो जाँच गर्ने प्रविधिको अभाव । त्यसैले अहिलेसम्म कसैको प्रमाणपत्र पनि खारेजी भएको छैन । यसपटकको घटनाबाटचाहिँ आरोहण गरेको हो/होइन, छानबिन गर्ने समिति र आधुनिक प्रविधि भित्र्याउन दबाब मिल्ला कि ?
सम्बन्धित
अमेरिकाले बर्सेनि निकाल्ने आतंकवादसम्बन्धी प्रतिवेदन नेपालबारे फेरिएको धारणा...
नेपाललाई 'आतंकवादको हब' मान्ने अमेरिकी धारणा कसरी परिवर्तन भयो ?
लकडाउनपछि आफ्नो मुलुक फर्किएका भारतीय मजदुर सम्पर्कमै आएनन्, रेडजोनमा परेका स्वदेशकैलाई ल्...
उद्योग चलाउनै मुस्किल
सात दशकयताको दलीय तानातानको शिकार बन्दै आएको नागरिकता मुद्दामा यसपल्ट पनि विगतकै राजनीतिक ...
नागरिकतामा किन सधैँ किचलो ?
केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, बाग्मती प्रदेशसहितको सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे र प्रदेश २ सर्लाहीब...
आश्रममै रहे पनि किन पक्राउ पर्दैनन् बमजन ?
मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेललाई प्रदेशमा आएर केन्द्रीय भूमिका गुम्ने भय, पार्टी इन्चार्ज र अर्...
ओलीका ‘अलराउन्डर’ विश्वासपात्र
कोरोना महामारीले खर्च घटाउन र प्रशासनलाई चुस्त राख्न सबक सिकाए पनि अनावश्यक खर्च कटौतीमा भ...