[टिप्पणी : किशोरी आमा] जोखिम पनि उत्तिकै
विश्वमा बर्सेनि करिब एक करोड तीस लाख बच्चाको जन्म टिनएजर आमाबाट भइरहेको छ ।
मोफसलको एक शिक्षण अस्पतालमा एक साताभित्र दुइटा टिनएज प्रेग्नेन्सीको केस आयो । त्यसमध्ये एक जना १७ वर्ष र अर्की १८ वर्षका । उनीहरू दुवै ग्रामीण क्षेत्रका अनि एउटी ५ र अर्की ७ कक्षासम्म पढेका ।
पहिलो केस, प्रसव व्यथामा आएकी उनी अविवाहिता थिइन् । डेलिभरी राम्रोसँग भयो । तर, बच्चाको बाबु को हो भन्ने विवाद उठ्यो । किशोरीको आफन्तले डीएनए परीक्षण गराएर बाबुको पहिचान भएपछि मात्र अस्पतालबाट डिस्चार्ज गरेर लैजाने बखेडा झिके ।
दोस्रो केस, प्रसव व्यथा नै भन्ने थाहा थिएन । किनकि, उनी पनि अविवाहिता नै थिइन् । डेलिभरीपछि बच्चाको बाबुबारे बोल्दै बोलिरहेकी थिइनन् । बाबु पत्ता लगाएर छोरी जिम्मा लगाउने सोचमा थिए, अभिभावक ।
►[विभु लुइटेलको रिपोर्ट पढ्नुहोस् : बढ्दैछन् किशोरी आमा]
यी केवल प्रतिनिधि घटना मात्र हुन् । किशोरीवयमै गर्भवती हुनु वा कानुनी रूपमा वयस्क नभई गर्भधारण गर्नुलाई टिनएज प्रेग्नेन्सी मानिन्छ । स्वास्थ्यको दृष्टिले २० वर्षको उमेरपछि मात्र बच्चा पाउनु राम्रो मानिन्छ । तर, विश्वमा वर्षेनि करिब एक करोड तीस लाख बच्चाको जन्म टिनएजर आमाबाट भइरहेको छ । यसमध्ये ९० प्रतिशतभन्दा बढीजसो घटना विकासोन्मुख देशमा हुने गरेका छन् । तर, विकसित देशमै पनि अनपेक्षित रूपमा टिनएज प्रेग्नेन्सीका कारण गर्भ तुहाउनेको संख्या मनग्गे छ ।
‘नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण–२०१६’ को रिपोर्ट अनुसार नेपालमा पनि टिनएज प्रेग्नेन्सीको संख्या मनग्गे देखिएको छ । १५ देखि १९ वर्ष उमेरका १७ प्रतिशत नेपाली किशोरी आमा बन्ने गरेका छन् । यो संख्या सहरी क्षेत्रमा भन्दा ग्रामीण क्षेत्रमा बढी र प्रदेश अनुसार पनि फरक पाइएको छ । सहरी क्षेत्रमा १३ र ग्रामीण भेगमा २२ प्रतिशत किशोरीवस्थामै गर्भवती हुने गरेका छन् भने प्रादेशिक संरचना अनुसार प्रदेश ३ मा सबैभन्दा कम १० र प्रदेश २ मा सबैभन्दा बढी २७ प्रतिशत किशोरीवस्थामै गर्भवती हुने गरेको पाइएको छ । सोही सर्वेक्षण अनुसार धेरैजसो नेपाली किशोरीले विवाहपछि मात्र यौनसम्पर्क कायम राख्ने र गर्भधारण गर्ने गरेको पाइए पनि नेपाली किशोरले भने आफ्नो विवाहको एक वर्षअगाडि नै यौनसम्पर्कको अनुभव लिने गरेको पाइएको छ ।
कारण
विकासोन्मुख देशमा बालविवाह वा कलिलै उमेरमा विवाह गरिदिने सामाजिक संस्कारका कारण सानै उमेरमा यौनसम्पर्क स्थापित हुनु तथा परिवार नियोजनका साधनको उचित प्रयोग नगरिनु टिनएज प्रेग्नेन्सीको प्रमुख कारण हो । यसमा न्यून साक्षरता, उच्च गरिबी र प्रतिकूल सामाजिक वातावरणको पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । सहरी परिवेशमा मद्यपान तथा नसालु पदार्थको सेवन एवं सहपाठीको करकाप नै कलिलो उमेरमै यौन गतिविधिमा लाग्ने कारणले यो समस्या निम्तिन्छ ।
बाल्यावस्थामा यौन दुव्र्यवहार, घरेलु हिंसा, पारिवारिक बेमेल, अनेकखाले दुव्र्यवहार भोगेका बालिका सानै उमेरमा आमा बन्ने सम्भावना बढी हुन्छ । सौतेनी आमाको छत्रछायाँमा हुर्केकाहरू, निरक्षर तथा कम साक्षर किशोरीहरू पनि चाँडै आमा बन्ने गरेको पाइएको छ । नेपालको पछिल्लो सर्वेक्षण अनुसार शिक्षाको स्तरसँगै कलिलो उमेरमा विवाह गर्नेको संख्या घट्दै जान थालेको छ । अर्कोतिर अशिक्षित किशोरीमध्ये ३३ प्रतिशतको तुलनामा एसइईभन्दा माथि पढेका केवल ७ प्रतिशत मात्र किशोरीवस्थामै गर्भवती भएको पाइयो ।
प्रतिकूल असर
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार १५ देखि १९ वर्षमा गर्भवती बन्ने किशोरीको मृत्यु हुने सम्भावना दोब्बर छ । गर्भको जटिलताका कारण विकासोन्मुख देशहरूमा मात्र वर्षेनि एक लाख किशोरीको अकालमा मृत्यु भइरहेको छ । गर्भपतन गैरकानुनी ठहरिने देशमा मृत्युदर अझ बढी हुन सक्छ । ढिलो गरी र समस्या उत्पन्न भएपछि मात्र गर्भ जाँचका लागि आउने हुनाले गुणस्तरीय मातृ सेवा पुग्दैन । यसले गर्दा कम्पन छुट्ने समस्या, पिसाब चुहिने समस्या, उच्च शिशु मृत्युदर तथा मातृ मृत्युदर पनि बढ्छ । कलिलो उमेरमा विवाह गर्नेमा पाठेघरको क्यान्सर तथा आङ खस्ने समस्याको जोखिम बढी हुन्छ । सानो उमेरमा विवाह गर्नेहरूलाई बच्चा जन्माउने र हुर्काउने सीप नै हुँदैन ।
टिनएजर आमाले उनका शिशुलाई स्पर्श, मुस्कान, तोतेबोलीबाट संवेगात्मक विकासमा जोड दिन सक्दैनन् । शिशुप्रतिको दायित्व, संवेदनशीलता, अपनत्व देखाउनुको सट्टा शिशुप्रति बढ्ता रिस पोख्ने, पिट्ने, सताउने, दु:ख दिने गर्छन् । कालान्तरमा यस्ता शिशुको मानसिक तथा सामाजिक विकास र वृद्धि विकासमा नकारात्मक असर पुग्छ ।
समाधान
सन् ७० को दशकको तुलनामा परिवार नियोजनका साधनको उपयोगसँगै कुल प्रजनन दरमा आएको कमीसँगै टिनएज प्रेग्नेन्सीको समस्या पनि घटेको छ । तर, विडम्बना पछिल्लो सर्वेक्षण अनुसार सहरी क्षेत्र नै र शिक्षितमाझ परिवार नियोजनका साधन प्रयोगमा कमी आएको छ, जसले गर्भपतनको मात्रा बढाएको छ । ढिलो बिहे गर्ने, लामो समयसम्म काम लाग्ने तथा एकैपटक एकभन्दा बढी नियोजनका अस्थायी साधनको प्रयोगले यो समस्या घटाएको पाइयो । समयसापेक्ष यौनशिक्षा, परिवार नियोजनका साधनसम्बन्धी सेवा तथा परामर्शमा जोड दिनुपर्छ । यौन तथा शारीरिक सम्बन्धका विषयमा निर्धक्क भलाकुसारी गर्ने, जोखिममा रहेकालाई लक्षित गरी कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने र यस्ता घटनाबाट प्रताडित व्यक्तिलाई सघाउने वातावरण हुनुपर्दछ ।
सम्बन्धित
अमेरिकाले बर्सेनि निकाल्ने आतंकवादसम्बन्धी प्रतिवेदन नेपालबारे फेरिएको धारणा...
नेपाललाई 'आतंकवादको हब' मान्ने अमेरिकी धारणा कसरी परिवर्तन भयो ?
लकडाउनपछि आफ्नो मुलुक फर्किएका भारतीय मजदुर सम्पर्कमै आएनन्, रेडजोनमा परेका स्वदेशकैलाई ल्...
उद्योग चलाउनै मुस्किल
सात दशकयताको दलीय तानातानको शिकार बन्दै आएको नागरिकता मुद्दामा यसपल्ट पनि विगतकै राजनीतिक ...
नागरिकतामा किन सधैँ किचलो ?
केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, बाग्मती प्रदेशसहितको सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे र प्रदेश २ सर्लाहीब...
आश्रममै रहे पनि किन पक्राउ पर्दैनन् बमजन ?
मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेललाई प्रदेशमा आएर केन्द्रीय भूमिका गुम्ने भय, पार्टी इन्चार्ज र अर्...
ओलीका ‘अलराउन्डर’ विश्वासपात्र
कोरोना महामारीले खर्च घटाउन र प्रशासनलाई चुस्त राख्न सबक सिकाए पनि अनावश्यक खर्च कटौतीमा भ...