बर्दिया फुटाहा–६ मा सञ्चिता गुरुङ नामकी कुनै महिला छैनन् । न उनले ३ जोर गोरु कहिलै पालेकी छन्, न त कुनै पशु हाटबजारमा लगेर बिक्री नै गरेकी छिन्  । हुँदै नभएकी महिलाले गोरु पाल्ने र बिक्री गर्ने कुरै भएन । तर, गोरु तस्करले एउटै रंगका (सेतो) ६ वटा गोरु हाटबजारमा ल्याएर २३ हजार रुपैयाँमा उनले बिक्री गरेको नक्कली कागज तयार पारे । फुटाहा ६ नम्बर वडामा नभई २ नम्बरमा पर्छ ।  सबै विवरण झूटो र काल्पनिक बनाए ।

जमुनी– ९ की हिरा पुनबाट सेतै रंग र कालो पुच्छर भएका ५ वटा गोरु १८ हजार २ सय रुपैयाँमा खरिद गरेको अर्को कागज बनाए । जबकि, जमुनी वडा– ९ मा नभई २ नम्बरमा पर्छ । यति मात्रै होइन, प्रेमप्रसाद जैसीबाट पनि सेतो रंग र कालो पुच्छर भएका ६ वटा गोरु २२ हजार २ सय रुपैयाँमा किनेको थप नक्कली प्रमाण तयार पारे ।

अचम्म के भने जति किसानसँग गोरु किनेको नक्कली रसिद बनाइएको छ, सबैका गोरुको रंग सेतो, सिङ ठाडो, पुच्छर र खुर कालो भनिएको छ । जमुनीका तीन किसानपछि बर्दिया मोहम्मदपुरका जाविर अहमदसँग किनेको भनिएका ६ वटा गोरुको रंग पनि सेतै र पुच्छर कालो छ ।  मूल्य २२ हजार ५ सय रुपैयाँ । खरिद गरेको नक्कली रसिदमा सबै बिक्रेताको ल्याप्चे लगाइएको छ– त्यो पनि एउटै आकारको । दस्तखत कसैको छैन ।

बर्दियाको फुटाहा गाउँ पुनर्बास बस्ती हो । गाउँमा ३ /४ हल गोरु पाल्ने कुनै किसान छैनन् । बस्तीमा अशक्त र वृद्धवृद्धाबाहेक अनपढ कोही छैनन् । पशुहाटसम्म जान सक्ने छन् । तर, तस्करले नक्कली कागजमा किसानको काल्पनिक नाम भर्ने र उनीहरूको ल्याप्चे आफैँ लगाउँछन् । जमुनी र फुटाहा तस्करीको सहज मार्ग पनि हो । सीमानजिकको बस्ती भएकाले उक्त ग्रामीण क्षेत्रबाट वर्षौंदेखि गोरु तस्करी हुँदै आएको छ । विभिन्न संयन्त्रको मिलेमतो छ । उनीहरूकै सेटिङमा भारतबाट भन्सार छलेर ल्याइएका गोरु बंगलादेश तस्करी हुँदै आएको छ ।

सर्लाही नवलपुरस्थित ब्रह्मबाबा सप्लायर्सले गुलरिया नगरपालिका कार्यालय बर्दियाद्वारा सञ्चालित पशु हाटबजारबाट जमुनी र फुटाहाका ती व्यक्तिसँग खरिद गरेको नक्कली कागजातका आधारमा ट्रकका ट्रक गोरु पूर्वी क्षेत्र हुँदै बंगलादेश पठायो, १९ वैशाखमा । त्यो पनि बर्दिया, बाँके, दाङ, कपिलवस्तु, रूपन्देही, नवलपरासी, चितवन र पर्साको मुख्य महेन्द्र राजमार्गका दर्जनौँ चेक पोस्ट हुँदै ।

संगठित रूपमा तस्करीका ट्रक पश्चिमबाट पूर्व पुग्दासम्म कुनै प्रहरीको नजरमा परेनन् । किनकि, गोरुको अवैध धन्दामा सरकारी उच्च पदाधिकारीसमेतको मिलेमतो रहेको प्रहरी स्रोतको दाबी छ । तल्लो तहका प्रहरी तस्करी नियन्त्रण गर्न नसक्ने बताउँछन् ।

अपवादका रूपमा भारत हुँदै बंगलादेश पठाउन लैजाँदै गरेका २५ वटा गोरु इलामको पशुपतिनगरमा प्रहरीले पक्राउ गर्‍यो, ११ साउनमा । मानेभन्ज्याङतिरको भित्री बाटो हुँदै लैजान लागेको ना६ख ५६२ नम्बरको ट्रकसहितका गोरु पक्राउ परे पनि मुख्य तस्करसम्म प्रहरी पुग्न चाहेन । नियन्त्रणमा लिएको ट्रकसहितको गोरु भन्सारलाई बुझाइदिएपछि त्यत्तिमै अनुसन्धानको दायित्व सकियो ।

असार तेस्रो साता ना४ख १७१७ र ना६ख १६५३ नम्बरका दुइटा ट्रकमा ३८ वटा गोरु सर्लाही लैजाँदै गर्दा महेन्द्र राजमार्गमा पर्ने दाङको अमिलियामा स्थानीयले नियन्त्रणमा लिएर प्रहरीलाई बुझाए । इलाका प्रहरी कार्यालय अमिलियाले नक्कली र सक्कली कागजात छुट्याउन त परै जाओस्, गोरुसहितका ट्रक छाडिदियो, २० असार राती ।

अमिलियामा अड्चनमा परेका ती गोरुसहितका ट्रक कपिलवस्तु हुँदै भारत लैजाने योजना थियो । भन्सारले नमानेपछि फर्काएर बर्दियाको राजापुर पुर्‍याइयो । उताबाट पनि लैजान नसकेपछि पुन: सर्लाहीबाट सीमापार गर्न लैजाँदै गर्दा नियन्त्रणमा परेका हुन् ।

नक्कली कागजात 

प्रदेश ५ का प्रहरी नायव महानिरीक्षक शेरबहादुर बस्नेत भन्छन्, “गोरु तस्करी निरुत्साहित गर्न भनेका छौँ । तस्करले सबै कागजी प्रक्रिया पुर्‍याउने हुँदा नियन्त्रणमा लिन नसकिएको हो ।” गोरु पक्राउ गर्न थाल्दा झापामा अर्गानिक खेतीका लागि गोबर चाहिएकाले  लैजान लागेको जवाफ दिने गरेको उनी स्वीकार्छन् ।

उत्तर प्रदेश र बिहारसँग सीमा जोडिएका तराईका सबै जिल्लाबाट गोरु तस्करी हुँदै आएको छ । भारतमा भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) ले बहुमत ल्याएर सरकार बनाएलगत्तै नेपालको बाटो भएर गोरु तस्करी बढेको हो । भारतमा दुई वर्षदेखि गोरु काट्न र एउटा प्रदेशबाट अर्को प्रदेशमा लैजान प्रतिबन्ध लागेलगत्तै मासु व्यापारीले त्यहाँबाट अवैध रूपमा भित्र्याएका गोरु नेपालको पूर्वी नाका हुँदै बंगलादेश र भुटान लैजाने गरेका छन् ।

सहज ढुवानीका नाममा विभिन्न सरकारी निकायबाट कृषि प्रयोजनका लागि लैजाने भन्दै सिफारिस पत्र बनाउने गरिन्छ । त्यस्ता सिफारिस धेरैजसो नक्कली हुन्छन् ।  पशु क्वारेन्टाइन र भन्सार कार्यालयसम्मको कागजी प्रक्रिया पनि मिलाउने गर्छन् । पशु चिकित्सकले व्यावसायिक नाममा रकम लिएर तस्करी हुने गोरुको स्वास्थ्य परीक्षण गरिदिन्छन् । तस्करी बढ्नुको अर्को कारण राजनीतिक संरक्षण पनि हो । एक प्रहरी अधिकृत भन्छन्, “तस्करी नियन्त्रण गर्न खोज्दा गृह मन्त्रालयबाट दबाब आउँछ ।” चौपाया तस्करीमा प्रहरीको तल्लोदेखि माथिल्लो तहसम्मको मिलेमतो छ ।

कृषि कार्यमा यान्त्रिक उपकरण प्रयोग बढ्दो छ । गोरुले जोत्नेको संख्या घट्दो छ । तर, कृषिसँग सम्बन्धित सरकारी निकायको सिफारिसले तस्करलाई सघाउ पुर्‍याएको छ । कपिलवस्तुका सांसद अभिषेकप्रताप शाहले संगठित तस्करी रोक्न भारतका केन्द्रीय गृहमन्त्री राजनाथ सिंहलाई पनि आग्रह गरेका थिए । उनले दिल्ली गएका बेला नेपालको बाटो भएर भारतबाट ल्याइएका गाईगोरु बंगलादेश तस्करी हुँदै आएको जानकारी मात्र गराएनन्, नियन्त्रणको अपेक्षा पनि राखे । तर, तस्करी नियन्त्रण हुनुको साटो झनै मौलाएको छ ।

सीमामा तैनाथ भारतीय सीमा सुरक्षाबल पनि तस्करीप्रति मौन छ । उत्तर प्रदेशका किसानले पालेका गोरु स्वस्थ र अग्ला हुने हुँदा मासु धेरै हुन्छ । बंगलादेश र भुटानमा यस्तै गोरुको खपत बढी हुन्छ । बंगलादेशमा जिउँदै र भुटानमा भने काटेको मासु निर्यात हुन्छ ।

पश्चिमबाट संकलन गर्दै लगेका गोरु पूर्वको मेचीनगर सतीघट्टा, ज्यामिरगढी, भद्रपुर, महेशपुर, पृथ्वीनगरलगायतका स्थानबाट  सीमापार गराइन्छ ।  गाईगोरुको तस्करी हुने जिल्लामा रौतहट पनि पर्छ ।  बारा, पर्सा र सर्लाहीमा पनि तस्करको बिगबिगी रोकिएको छैन । 

पशु हाटबजारबाट खरिद गरेको कागज बनाउन कतैकतै पशु क्वारेन्टाइनका कर्मचारीको मिलेमतो हुने गरेको छ । नेपालगन्ज नाकास्थित पशु क्वारेन्टाइन चेकपोस्टका पशु चिकित्सक रामसेवक त्रिपाठी भन्छन्, “यो नाकाबाट एउटै गोरु गएको छैन । बाहिरबाटै लैजान्छन् । निजी लाइसेन्स लिएका डाक्टरले पनि सिफारिस गरिदिन्छन् । सबै कागज मिलाउँछन् । हामीले केही गर्न सक्दैनौँ । यसले गर्दा संस्थागत तस्करी नियन्त्रणमा आउन नसकेको हो ।”

चरिचरणमा लगाउने भन्दै सीमापारिबाट ल्याइएका गोरु दशगजा हुँदै बिनाभन्सार नेपाल भित्र्याइन्छ । तिनै गोरु नेपाली किसानसँग किनेको नक्कली प्रमाण बनाउने गरिएको हो । तस्करी छूट भएपछि दुई वर्षयता मुख्य नाका नेपालगन्जको रुपैडिहामा एक हल गोरुको पशु क्वारेन्टाइन भएको छैन ।  एउटै गोरु नभएका नेपाली किसानसँग ३–४ हल गोरु किनेको नक्कली कागजातका आधारमा खुलेआम ओसारपसार  हुँदासमेत प्रहरी–प्रशासनका अधिकारी बेखबर छन् ।

‘सेटिङ’ मा हुने तस्करी मौलाएकै बेला बाँकेको डुडुवा गाउँपालिका–४ खालेमशाहबाट ४३ वटा गोरु प्रहरीले नियन्त्रणमा लिए पनि त्यसै छाडिदियो । अहिले बाँकेको राप्ती नदी पूर्वतिरबाट ढुवानी गरिन्छ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय बाँकेका प्रहरी उपरीक्षक अरुण पौडेल खुलेआम हुँदै आएको तस्करीबारे पनि बेखबर छन् । भन्छन्, “गोरुको अवैध तस्करी कतै भएको छैन ।” जबकि, तस्कर हुने गाईगोरु शमशेरगन्जको जंगलबाट राती लोड गरिन्छन् ।