सीमा रक्षक गोठाला
भारतको सिक्किम र पश्चिम बंगालसँग जोडिएका पूर्वी सीमामा तीन दर्जन चौँरीगोठ
भारतको सिक्किम र पश्चिम बंगालसँग जोडिएका छन्, ताप्लेजुङको सिदिङ्वा, पाँचथरको याङ्वरक, फालेलुङ, इलामको सन्दकपुर गाउँपालिका । तर ती पूर्वी सीमा क्षेत्रमा कतै पनि नेपाली सुरक्षाकर्मीको उपस्थिति छैन । रेखदेखविहीन ती ठाउँको रखबारी गरिरहेका छन्, गोठालाले ।
दैनिक निगरानी हुँदा भारतीय पक्षले सीमास्तम्भमा गडबडी गर्न नसकेको दाबी गर्छन्, चौँरीपालक चन्द्रलाल नेपाल । चन्द्रलालजस्ता गोठाला सीमा क्षेत्रमै गोठ बसेर नियमित चौँरी चराउँछन् । "हामी नेपाल सरकारको आधिकारिक सीमा सुरक्षाकर्मी होइनौँ तर नागरिकका रूपमा राष्ट्रिय दायित्व सम्झिरहेका छौँ," अर्का गोठाला थर्कप्रसाद गुरुङ थप्छन् ।
भारतले सीमामा सडक निर्माण गर्ने क्रममा नेपालको ढुंगामाटो खोस्रने गर्दा गोठालाले रोक्ने गरेका छन् । सिदिङ्वाको तिम्बुपोखरी, याङ्वरकको चिवा, पानीभित्ता, लामपोखरी, सिंहलीला डाँडा, तोरीफुले, फालेलुङको फालोट, चारराते, सन्दकपुर क्षेत्रमा सुरक्षाकर्मीजस्तै गोठाला तैनाथ हुने गरेका हुन् ।
पूर्वी सीमा क्षेत्रमा भारतले आफ्नोतर्फ ६-६ किलोमिटरको दूरीमा सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी) क्याम्प राखेको छ । तर नेपालतर्फ एसएसबीकै भूमिका निर्वाह गरिरहेका गोठालाका गोठ क्याम्पका रूपमा रहेको चन्द्रलाल सुनाउँछन् । सीमा क्षेत्रमा तीन दर्जन हाराहारी नेपाली गोठ छन् । चौँरीपालन संस्कृतिको संरक्षणका साथै सीमाको समेत सुरक्षा गर्न पाउँदा गौरव लाग्ने गरेको गोठाला सुनाउँछन् ।
गोठालो निगरानी बढेपछि सीमा क्षेत्रबाट नेपालको हुने गरेको अवैध चोरी सिकार र जडीबुटी ओसारपसार पनि घटेको छ ।
विशेषगरी रेडपान्डाका साथै लाखौँ मूल्यका बिखुमा, सतुवा, पाखानवेद, पाँचऔँलेलगायत जडीबुटीको चोरी निकासी हुने गरेको थियो । रेडपान्डा नेटवर्क र दीपज्योति युवा क्लब पाँचथरले अभिमुख गराएसँगै जैविक विविधता संरक्षणमा गोठाला क्रियाशील बनेका हुन् । पूर्वी सीमा क्षेत्रमा नेपाल सरकारले चाँडै सुरक्षाबल राखे मात्रै सीमाको दर्बिलो सुरक्षा हुने गोठाला बताउँछन् । माओवादी द्वन्द्वकालमा नेपाली सीमा क्षेत्रको काठपात चोरी हुँदा ध्वस्त बनेको जंगल अहिले उजाड छ । त्यसको ठीक विपरीत भारततर्फको जंगल विशाल सिंहलीला नेसनल पार्कको रूपमा विकास भइरहेको छ ।
जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाँचथरका अनुसार गत वर्ष जिल्लासँगको सीमा क्षेत्रका १२ वटा सीमास्तम्भ हराएका थिए । स्तम्भ गाडिएको डोबसमेत नरहने गरी हराएको छ । ३५/१, ३७, ३८, ४३, ४३/३, ४८/१, ५०/१, ५०/३, ५४/७, ५४/७, ५४/१२, ५५/१३ र ५६/१३ नम्बरका स्तम्भ पूर्ण रूपमा हराएका हुन् ।
पाँचथरको याङ्वरक-२, तिम्बुपोखरी क्षेत्रदेखि फालेलुङ-७ सन्दकपुर आहाले बीचका स्तम्भ हराएका हुन् । यसैगरी यहाँका ३९, ४०, ५२/४ र ५४/१३ नम्बरका चार स्तम्भ हराएर डोब मात्र बाँकी छ । निकट भविष्यमा ती डोब पनि मेटिने अवस्था रहेको स्थलगत अध्ययन गरेका प्रहरी चन्द्र चौहान सुनाउँछन् । बाँकी स्तम्भ पनि जीर्ण छन् । पुनर्निर्माण तथा मर्मतमा दुवै देशले चासो दिएको देखिँदैन ।
पछिल्लो समय भारतले दसगजा क्षेत्रमा निर्माण गरेको मोटरबाटोका कारण सीमास्तम्भमा क्षति पुग्ने क्रम बढेको छ । यसले नेपाल-भारतबीच सीमाविहीनताको अवस्था सिर्जना गर्दै लगेको पनि देखिन्छ । भारतीय सुरक्षा बलले महिनामा एकपल्ट सीमास्तम्भ अनुगमन गर्दै अभिलेख अद्यावधिक गरे पनि नेपालतर्फबाट बिरलै हुने गरेको छ । ०७५ माघमा चिवाभन्ज्याङको निरीक्षण गरेका प्रदेश १ का आर्थिक मामिला तथा योजनामन्त्री इन्द्रबहादुर आङ्बोले नेपाली सीमा सुरक्षाबल राखिने योजना रहेको सुनाउँछन् । भन्छन्, "हराएको सीमास्तम्भ पुनः स्थापना तथा मर्मतका लागि दुवै देशको कूटनीतिक समन्वय आवश्यक छ ।"
सम्बन्धित
अमेरिकाले बर्सेनि निकाल्ने आतंकवादसम्बन्धी प्रतिवेदन नेपालबारे फेरिएको धारणा...
नेपाललाई 'आतंकवादको हब' मान्ने अमेरिकी धारणा कसरी परिवर्तन भयो ?
लकडाउनपछि आफ्नो मुलुक फर्किएका भारतीय मजदुर सम्पर्कमै आएनन्, रेडजोनमा परेका स्वदेशकैलाई ल्...
उद्योग चलाउनै मुस्किल
सात दशकयताको दलीय तानातानको शिकार बन्दै आएको नागरिकता मुद्दामा यसपल्ट पनि विगतकै राजनीतिक ...
नागरिकतामा किन सधैँ किचलो ?
केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, बाग्मती प्रदेशसहितको सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे र प्रदेश २ सर्लाहीब...
आश्रममै रहे पनि किन पक्राउ पर्दैनन् बमजन ?
मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेललाई प्रदेशमा आएर केन्द्रीय भूमिका गुम्ने भय, पार्टी इन्चार्ज र अर्...
ओलीका ‘अलराउन्डर’ विश्वासपात्र
कोरोना महामारीले खर्च घटाउन र प्रशासनलाई चुस्त राख्न सबक सिकाए पनि अनावश्यक खर्च कटौतीमा भ...