रुपन्देहीको धकधही क्षेत्रसँग जोडिएको भारतीय सीमावर्ती क्षेत्रमा दिनरात डोजर, एस्क्याभेटर, टिप्पर, रोलर लगायतका उपकरणसहित मजदुर कार्यरत छन् । वर्षा याममा नेपालतर्फ पानीको प्राकृतिक बहावलाई प्रभावित पार्ने गरी भारत सरकारले दसगजानजिकै एकपक्षीय रुपमा विशााल सडक धमाधम तयार पार्दैछ । 

भारतीय प्रधानमन्त्री सडक परियोजनाअन्तर्गत चार लेन सडकको उक्त संरचना तयार पारिन लागिएको हो । यस संरचना निर्माणबारे नेपालको प्रशासनिक र जनप्रतिनिधि कुनै पनि निकायलाई भारतीय पक्षबाट कुनै जानकारी गराइएको छैन, न त पूर्वस्वीकृति र अनुमति नै । 

यसबारे दुई देशको सीमावर्ती जिल्लाका सुरक्षा निकायका प्रमुखहरुबीच बेलाबेलामा हुने सुरक्षा तथा सीमा बैठकमा पनि कुनै कुरा उठेको छैन । अन्तर्राष्ट्रिय कानुन अनुसार नदीनालाको प्राकृतिक बहावलाई असर पुग्ने र दसगजाबाट मानवीय एवं प्राकृतिक रुपले असर पुग्ने गरी दुवैतर्फ आठ/आठ किमि दूरीभित्र एक अर्काे मुलुकको सहमतिबिना स्थायी भौतिक संरचना बनाउन मिल्दैन । 

‘त्यस क्षेत्रमा भारतले सडक बनाउँदै छ भन्ने जानकारी स्थानीय स्तरबाट सुन्नमा आएको छ,’ सडक निर्माणाधीन स्थलसँग जोडिएको सीमावर्ती नेपालको रोहिणी गाउपालिकाका अध्यक्ष सनोजकुमार यादवले भने, ‘उक्त संरचना बनाउनु पूर्व भारतीय पक्षबाट दुवै मुलुकका सीमावर्ती बासिन्दाको राय सल्लाह लिनु जरुरी थियो ।’

उक्त सडकको ठाउँठाउँबाट पानीको बहावका लागि संरचना तयार नपारिएमा सडक बनेपछि नेपालतर्फ डुबानको समस्या आउने यादवले बताए । यादवका अनुसार, खोला र नालामाथि पुल बनाइए पनि अन्य समथल भूभागमा पनि पर्याप्त मात्रामा पानीको निकासका लागि कल्भर्ट र ह्युमपाइप राख्नु आवश्यक छ । यदि कल्भर्ट र ह्युमपाइप नराखिए रोहिणी गाउँपालिकाको वडा नं. २ सबैभन्दा धेरै डुबानमा पर्नेछ । 

सिमानानजिकै यस खालको संरचना निर्माण गर्न मिल्ने वा नमिल्ने बारेमा प्रशासनिक निकायकालाई जानकारी हुनुपर्ने उनले जनाए । केही दिनभित्रैमा रोहिणी गाउँपालिका वडा नं २ अन्तर्गतको सीमावर्ती भगवानपुर नाकाको दसगजा सिमानामा दुवै मुलुकका स्थानीय बासिन्दाबीच बृहत् छलफल कार्यक्रमको आयोजना गरिने जानकारी अध्यक्ष यादवले दिए ।  

नवलपरासी र रुपन्देही जिल्लाको सिमाना माहुखोलादेखि पश्चिमतर्फ दसगजा सिमानामा रहेको सीमा स्तम्भ नं ५१० देखि ५१३ सम्मको दूरीमा सडक संरचनाको काम धमाधम भैरहेको छ । चार वटा सीमास्तम्भबीचको दूरी झन्डै चार किमि छ । दसगजा सिमानादेखि १ सय ५० देखि २ सय मिटरको दूरी दक्षिणतर्फ सडक निर्माण गरिँदै छ । गाउँ र बस्ती छाडेर खाली ठाउँमा सडक निर्माणका लागि माटो राख्ने काम भैरहेको छ । सडकको सीमांकनभित्र परेका घर, स्कुल खाली गराउन थालिएका छन् । सडकको सीमांकनमा परेका खेत खाली राखिएका छन् । स्थानीयका तर्फबाट निर्माण कार्यका लागि कुनै अवरोध छैन । 

सीमावर्ती नेपालको बरेवा पारि रहेको भारतीय गाउँ झिनिटियाका बासिन्दा अमर अहमदले सडक निर्माणका क्रममा अधिग्रहणमा परेको स्थानीयको घर खेतको मुआब्जा सरकारले राम्रो दिएकाले स्थानीय खुसी रहेको बताए । ‘मेरै खेत अधिग्रहणमा परेको थियो, ३२ लाख रुपैयाँ मुआब्जा पाएँ,’ निर्माणाधीन सडकमै भेटिएका भारतीय नागरिक अहमदले भने, ‘यो मूल्य चलनचल्तीको भाउभन्दा धेरै माथिको हो ।’

भारतीय सएसबीको क्याम्प (सेतो भवन) र गाई चर्दै गरेको दसगजा सिमाना । तस्बिरः माधव ढुंगाना

स्थानीयका अनुसार, सडक निर्माणका क्रममा अधिग्रहणमा परेको जमिनलाई भारत सरकारले १ एकड (१२ कट्ठा) जमिनलाई ४५ लाख रुपैयाँ मुआब्जा प्रदान गरेको छ । चार लेन सडकको यो संरचना रुपन्देही जिल्लाको सीमा क्षेत्रबाट मात्रै नभएर नवलपरासीको ठुटीबारी इलाकाबाटै बन्दै आएको छ । गत वर्षदेखि निर्माण थालनी गरिएको यो सडक पछिल्लो समयमा केही हप्ताअघि धान काटिएपछि निर्माण जारी राखिएको हो । एस्क्याभेटर, ट्याक्टर, टिप्पर, रोडर, जेसीभी उपकरण प्रयोग गरिएको छ । 

निर्माणाधीन सडकको भारतीय अर्धसैनिक बल एसएसबीले रेखदेख र सुरक्षा दिएको छ । केही मिटरको दूरीमा सिमानाभरि एसएसबीको सुरक्षाकर्मी तैनाथ छन् । सडक निर्माणका क्रममा हटाइनु पर्ने गाउँका ठूलठूला बगैँचाका रुख काटेर खाली बनाइएको छ । ठूला पोखरीमा माटोले पुरिएको छ । 

‘यो भारत सरकारको पुरानै केन्द्रीय योजना हो,’ दसगजाको सीमास्तम्भ ५११ नजिकै ड्युटीमा तैनाथ एससएसबीका सुरक्षाकर्मीले भने, ‘यो सडक निर्माणको पछाडि भारत सरकारको ठूलो उद्देश्य छ । बिना कारण सडक निर्माण गर्न खोजेको होइन ।’ नेपाल भारत बीचको दसगजा सीमा क्षेत्र खुला रहेको र खुला सिमानाको फाइदा उठाउँदै विभिन्न आपराधिक क्रियाकलाप हुनुको साथै भारततर्फ हुन सक्ने आतंकवादीको प्रवेशप्रति भारत सरकार सजग रहेको ती सुरक्षाकर्मीले बताए । 

‘यो सडक निर्माण कहिले पूरा हुन्छ, हामीलाई थाहा भएन तर नेपालसँग सिमाना जोडिएको सबै भारतीय भूभागमा निर्माण हुने सम्भावना छ,’ तस् सुरक्षाकर्मीले भने । सडकको छेउमा भारत सरकारले तारबार घेरेर सिमानालाई व्यवस्थित बनाउनुको साथै सर्वसाधारणको आवतजावतका लागि निश्चित क्षेत्रबाट मात्रै अनुमति दिन सक्ने अनुमान पनि ती सुरक्षाकर्मीले गरे । 

यस क्षेत्रमा भारत सरकारले सडक निर्माण जारी राखेको लिखित जानकारी सशस्त्र प्रहरी बल नेपाल २७ नम्बर गण हेडक्वार्टर रुपन्देहीले जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा केही दिनअघि दिइसकेको छ । उक्त गणका अनुसार,  १७ मंसिरदेखि निर्माण कार्य तीव्र पारिँदै लगिएको छ । ‘रातारात निर्माण कार्य भैरहेको छ,’ गणका सशस्त्र एसपी बसन्त बोगटीले भने, ‘यो संंरचना निर्माणबारे हामीलाई कुनै पूर्वजानकारी छैन ।’

भारतले आफ्नो उत्तरी क्षेत्रमा नेपालसँग जोडिएको सिमानानजिकै हुलाकी राजमार्गको रुपमा पूर्वदेखि पश्चिम पूरै क्षेत्रमा विकास गर्दै जान थालेको छ,’ एसपी बोगटीले भने, ‘कतिपय स्थानमा बनेको अग्लो संरचनाका कारण धेरै नेपाली भूभाग डुबानमा पर्न सक्छ ।’ यसबारे सीमावर्ती समकक्षीसँग कुरा गर्दा उनीहरुले पुरानो योजना भन्ने गरेको उनले सुनाए । 

रुपन्देहीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी महादेव पन्थले सशस्त्र प्रहरी बलबाट यसबारे जानकारी आउनासाथ गृहमन्त्रालयमा लिखित जानकारी गराइसकेको बताए । ‘यसबारे गृह मन्त्रालयबाट जे निर्देशन आउँछ, त्यही किसिमबाट अघि बढ्नेछौँ,’ पन्थले भने, ‘यस सडक निर्माणबारे स्थानीय तहमा कुनै जानकारी छैन ।’