सदरमुकामको भगवती उच्च माविको नाममा झापाको शनिश्चरे–४ सेतीपानीमा ६ बिघा १३ कठ्ठा जमिन छ । त्यसमध्ये १७ कठ्ठामा मोही लागेको छ । चलनचल्तीको भाउमा बिक्री गर्ने हो भने प्रतिकठ्ठा ७ लाख रुपैयाँभन्दा धेरै मूल्यमा जग्गा बिक्री हुन्छ । तर विद्यालयको नाममा रहेको लाखौँ मूल्य बराबरको जमिनको आम्दानी भने वार्षिक १ सय मन हाराहारी धान मात्रै हो ।  

प्रधानाध्यापक डोरप्रसाद  पौडेलका अनुसार बुटाबारीका शमशेर गिरीले विद्यालयलाई दिएको यो जग्गामा मोही लागेको थियो । विद्यालयले ठूलो रकम खर्चेर मोहीलाई साँघुर्‍याएको छ । विद्यालय परिसरमा रहेको १८ रोपनी जमिनबाट आम्दानी भने छैन । पहिले विद्यालय रहेको क्षेत्रको जमिन सडकका नाममा मिचिँदै आएको छ । पुरानो भवन जीर्ण छ । विद्यालय नयाँ भवनमा सारिएको छ । पौडेल भन्छन्, “कम्तीमा विद्यालयको जग्गा सुरक्षित गर्ने काम भएकाले केही ढुक्क भएको छ ।” 

जग्गा भएर अभाव खेप्ने र त्यसैका लागि मुद्दा–मामलामा ठूलो रकम खर्चने भगवती मावि एक्लो होइन । जिल्लाका पुराना र प्रतिष्ठित विद्यालयका नाममा इलाम र झापामा मनग्ये जग्गा छन् । तर ती जग्गा जोगाउन वर्षौंदेखि मुद्दा लडिरहेका छन् ।

आदर्श उच्च माविको नाममा पर्याप्त जग्गा भए पनि अदालत धाउँदा आम्दानीभन्दा खर्च धेरै भएको छ । इलामबजार नजिकैको आंशिक जग्गा विद्यालयको चल्तीमा रहे पनि बाँकी प्रयोगविहीनजस्तै छ । 

झापाको शनिश्चरे र अर्जुनधारामा विद्यालयको नाममा १६ बिघा जमिन थियो । त्यसमध्ये साढे ४ बिघा मोहियानी दाबीमार्फत विद्यालयको स्वामित्वबाट हटेको छ । बाँकी जमिनमा पनि घरटहरा बसेकाले विद्यालय अन्योलमा छ । 

“गत जेठमा अतिक्रमकारीलाई नगरपालिकाले अन्यत्रै जग्गा व्यवस्थापन गर्ने र उसैले विद्यालयमार्फत त्यो जग्गा लिजमा लिने सैद्धान्तिक सहमति भएको हो,” प्रधानाध्यापक कुमार पौडेल भन्छन्, “अदालतले बचेको जग्गामा विद्यालयको पक्षमा फैसला गरे पनि खाली हुन सकेको छैन ।” अथाह सम्पत्ति देखिने तर आम्दानी नगन्य हुँदा शिक्षकलाई तलब खुवाउन र शैक्षिक व्यवस्था सुधारका लागि रकम अभाव हुने गरेको व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष कोमल निरौला सुनाउँछन् ।

यही जग्गामा लागेको मोहीको मुद्दाले पनि विद्यालयलाई झमेला दियो । अन्त्यमा मोहीले ४ बिघा जग्गा लगे भने विद्यालयको ठूलो रकम र समय खर्च भयो । मुद्दा परेपछि झापा र राजधानी धाउँदा, वकिल खर्चलगायतमा विद्यालयको धेरै खर्च भयो । स्थानीय रत्नकुमारी मानन्धरले विद्यालयलाई त्यो जग्गा दिएकी थिइन् । ००४ मै खुलेको यो विद्यालयको ६५ रोपनी जमिनमध्ये केहीमा मोहियानी दाबी छ । 

इलाम सदरमुकामस्थित पुरानो विद्यालय आदर्श मावि, सदरमुकामकै गोलाखर्कस्थित भगवती मावि, सूर्योदय नगरपालिकाको करफोक क्याम्पस, माईजोगमाईको नामसालिङ माविलगायतले आफ्नो नामको जमिन प्रयोग र संरक्षण गर्न सकेका छैनन् । 

सूर्योदय नगरपालिकास्थित करफोक उच्च माविको नाममा झापाको सुरुंगा, मदनपुर र शनिश्चरेमा ४२ बिघा जमिन भए पनि नियमित पाउने हिस्सा भने न्यून छ । “त्यसमा पनि पक्की घर बनेका छन्,” शिक्षक सुवास राई भन्छन्, “यो जग्गाको हैरानी अहिलेसम्म हटेको छैन ।” 

४ सय रोपनीभन्दा धेरै जमिन रहेको पुरानो शैक्षिक केन्द्र नाम्सालिङ उच्च माविलाई वार्षिक १ लाख रुपैयाँ आम्दानी गर्न पनि मुस्किल छ । झापाको चन्द्रगढीमा नाम्सालिङकै ढकाल बन्धुहरूले दिएको १४ बिघा जग्गामध्ये केहीमा मोहियानी दाबी परेको छ । “विद्यालयले त्यो जग्गा बिक्री गरेर पहाडी क्षेत्रमै खरिदको पहल थाले पनि सहज भएन,” स्थानीय रमेश सुवेदी भन्छन् ।