जनआन्दोलन ०६२/०६३ का घाइते गोपाल श्रेष्ठ धुलाबारीस्थित घरको सिकुवामा बसिरहेका थिए । गोली लागेको देब्रे खुट्टा खाटमाथि तेर्स्याएका थिए । दायाँ खुट्टाले जमिन टेकेका थिए ।

घर अगाडि रङ उडेर फिक्का बन्न थालेको रातो रङको सिटी रिक्सा छ । रिक्सा थन्किएको महिना दिन नाघिसक्यो । यही चलाएर परिवारको गर्जो टार्थे, ‘जिउँदा सहिद’ गोपाल ।

लकडाउनका कारण रिक्सा थन्किएको थन्किएै छ । “अब अझै लकडाउन लम्बिने हो भने भात खान नपाएर मर्ने स्थिति आउँदै छ,” गोपाल बिलौना कहन्छन्, “घरमा न खाने कुरा छ, न त किन्ने पैसा नै ।”

जनआन्दोलनको बलमै लोकतन्त्र स्थापना भएको १४ वर्ष बित्यो । यो अवधिमा देशमा धेरै परिवर्तन भए । गोपालको घर नजिकैको निन्दा खोलामा पनि धेरै पानी बग्यो । तर यिनको जीवनमा खासै परिवर्तन आएन ।

गोली लागेको घाउ बेलाबेला बल्झिरहन्छ । त्यही आलो घाउ बोकेर रिक्सामा हुइँकिने यिनी एक महिनादेखि घरमै बन्दीझैँ छन् । गत फागुनमा बाटोमा हिँड्दा हिँड्दै बाटोमा लडेका कारण गोली लागेको खुट्टामा ज्यादा असर पुग्यो । “खुट्टा सुन्निएर डमडम भएको थियो,” उनले दु:ख पोखे, “घुँडामुनिको मासुको लिगामेन्ट च्यातिएछ, बल्ल बिसेक हुँदै छ ।”

सिटी रिक्सा चलाएरै पाँच जनाको परिवार पाल्ने जिम्मेवारी यिनको काँधमा छ । गोपालले तीन वर्षअघि सिटी रिक्सा किनेका थिए, अढाई लाख ऋण काढेर । ऋणको ब्याज तिर्न अहिले गाह्रो छ । “लकडाउनअघि अलिअलि कमाएर जम्मा गर्दै थिएँ,” उनले सुनाए, “एक महिनायता त कामै बन्द छ, ऋणको ब्याज कसरी बुझाउने भन्ने पिरलोले सताएको छ ।”

सिटी रिक्सा चालक बन्नुअघि गोपालले परिवार पाल्ने अर्को बाटो पनि अपनाएका थिए । घरैअघि सानो पसल थापेर चुरोट, गुट्खा बेचिहेरे तर सोचेजस्तो व्यापार भएन, छाडिदिए । “अलि कम श्रम गर्नुपर्ने काम खोज्दै जाँदा सिटी रिक्सा ठीक होला भन्ने लाग्यो,” उनी भन्छन्, “ऋण खोजेरै किनेँ ।”

स्थानीय एक सहकारी संस्थामा घर धरौटी राखेर २ लाख ऋण काढे । २ लाखमा ३० हजार थपेर नगदै रिक्सा किनेका गोपालले यसबाट दैनिक ३–४ सय कमाउँथे । “५ जनाको परिवार रिक्साले पालिरहेको थियो,” गोपाल भन्छन्, “जसोतसो परिवारको खर्च धानेको थियो, अहिले त्यो पनि बन्द भयो ।” महिनामा १० हजार रुपैयाँ त ऋणको किस्ता नै तिर्नुपर्छ । बचत थोरै रकम दुई बच्चा पढाउन र परिवार पाल्न खर्चन्थे, गोपाल ।

गोपाललाई मेचीनगर नगरपालिकाले अशक्तबापत मासिक ५ हजार भत्ता उपलब्ध गराउँदै आए पनि लकडाउनपछि पाएका छैनन् । स्थानीय धुलाबारी खानेपानी कार्यालयले पनि निर्वाह भत्ता मासिक १५ सय दिन्छ । केही दिनअघि यिनले खानेपानीका अध्यक्ष अजय घिमिरेलाई ‘खानै गाह्रो भो, मिल्छ भने भत्ता पठाइदिनू पर्‍यो’ भने । घिमिरेले तीन महिनाको एकमुस्ट रकम घरै पठाइदिए ।

गोपाल भन्छन्, “यही भत्ताले खाना खर्च चलिरहेको छ, अहिले । तर अब धेरै दिन चल्न गाह्रो छ ।”

जनआन्दोलनका धेरै घाइतेले सरकारबाट लाखौँ रकम बुझे, राहतस्वरूप । यिनलाई भने कसैले सम्झिएन । “नक्कली घाइतेहरूले पनि राजनीतिक पहुँच र नजिकका नेता प्रयोग गरेर लाखौँ राहत लिएछन्,” उनको दाबी छ, “मेरो न नेता थिएन, न त पहुँच नै ।”

करिब १२ वर्षअघि स्थानीय राजनीतिक दल र संघसंस्थाको पहलमा घर बनाएर दिए । गोपालको एक कठ्ठा जमिनमा एकतले पक्की घर मात्रै छ, सम्पत्तिको नाममा । करिब ७ वर्षअघि तिनै दलले चन्दा उठाएर बिहे पनि गरिदिएका थिए ।

त्यो बेला स्थानीय नेताहरूले आश्वासन दिएका थिए, “तपाईंलाई सजिलो हुने जागिर लगाइदिन्छौँ, जसबाट जीवन निर्वाह सहज हुनेछ ।” तर यो आश्वास अहिलेसम्म पूरा भएको छैन । गोपाल धेरै वर्ष आश्वासन सम्झिएर बसे । पूरा नभएपछि रिक्सा किनेर चलाउन बाध्य भए ।

नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति तथा पूर्वप्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाले घरमै भेटेर पार्टीको सरकार आउनेबित्तिकै उपचार खर्च र जीवन निर्वाहको व्यवस्था मिलाउने आश्वासन दिएका थिए ।

कांग्रेस पटक–पटक सत्तामा पुग्यो । तिनै सुशील कोइराला आफैँ पनि प्रधानमन्त्री भए । तर गोपालको समस्या सुल्झिएन । सम्झिए, “तर आश गर्दागर्दै सरकारै पो ढल्यो ।”

अनि उनी ढले...

साँझ परिसकेको थियो । गोपाल श्रेष्ठ आन्दोलनकारीसँगै घर फर्कने तर्खरमा थिए । एक्कासि गोलाबारी भयो । भीडमा भागाभाग मच्चियो । त्यही क्रममा उनको देब्रे तिघ्रा गोलीले छेड्यो अनि ढले ।

६ वैशाख ०६३ मा सदरमुकाम चन्द्रगढीमा भएको गोली काण्डबारे जनआन्दोलनका योद्धा श्रेष्ठ सम्झिन्छन्, “चट्याङ परेझैँ आएको गोलीले म ढलेछु, अस्पताल पुगेर मात्रै थाहा पाएँ ।”

अचेत भएर चन्द्रगढी रंगशाला नजिक ढलेका उनी होस खुल्दा धरानस्थित बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको शैयामा थिए ।

आन्दोलनको १४ औँ दिन ६ वैशाखमा झापा सदरमुकाम पूरै आन्दोलनकारीका कब्जामा थियो । त्यही क्रममा भद्रपुरका सुरज विश्वास र लक्ष्मीपुरका राजन गिरीले सहादत प्राप्त गरेका थिए । श्रेष्ठलगायत करिब अढाई सय घाइते भएका थिए ।

करिब १४ वर्षअघिको गोलीको गहिरो खत उनको देब्रे तिघ्रामा प्रस्टै देखिन्छ । अहिले पनि हिँड्डुल गर्न गाह्रो हुन्छ । लामो समय बैसाखीको सहारामा हिँडे पनि त्यो चाहिएको छैन । “अझै घाउ बिसेक भइसकेको छैन,” उनी भन्छन्, “घाउ बल्झिरहन्छ ।”