ताली र गालीमा पृथ्वीनारायणको सम्झना
केही वर्षअघिसम्म नेपाल निर्माणका पहलकर्ता पृथ्वीनारायणप्रति गाली बर्साउनेमध्ये कोही मौन थिए । कोही त समर्थनमै ओर्लिसकेका थिए । ठीकै हो, इतिहास बदलिन्न, बदलिने त हाम्रा विचार हुन् ।
कसैले भनेको छ : इतिहास बदलिन्न । बदलिने त हामी हौँ ।
नभन्दै, यस्तै भयो २७ पुसको बिहान । अखबारका पानादेखि फेसबुक, ट्वीटरसमेत पृथ्वीनारायण शाहप्रति ताली र गालीले रंगिइसकेका थिए । रोचक के भने केही वर्षअघिसम्म नेपाल निर्माणका पहलकर्ता पृथ्वीनारायणप्रति गाली बर्साउनेमध्ये कोही मौन थिए । कोही त समर्थनमै ओर्लिसकेका थिए । ठीकै हो, इतिहास बदलिन्न, बदलिने त हाम्रा विचार हुन् ।
जनमानसमा पृथ्वीनारायणप्रति बदलिँदै गएको भाव बुझेर हुनुपर्छ, सरकारले पनि उनको मानसम्मानमा कुनै कसर बाँकी राख्न छाडेको छ । त्यसैले यो वर्षको पृथ्वी जयन्तीमा अलि भिन्नै किसिमका परिदृश्य देखिए ।
शुक्रबार २७ पुस बिहान नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्रांगणमा भेला भइसकेका थिए, उपप्रधान तथा रक्षामन्त्री ईश्वर पोखरेल, सूचना, सञ्चार तथा प्रविधिमन्त्री गोकुल बाँस्कोटा । साथमा थिए, प्रज्ञा प्रतिष्ठान, ललिकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान, नाट्यकला प्रतिष्ठान र सांस्कृतिक संस्थानका पदाधिकारी । अलिक परतिर सैनिक टुकडी र झाँकी । प्रतिष्ठानको मूलढोकाअगाडि उभिएर जब रातो रिबन काटे, उपप्रधान तथा रक्षामन्त्री ईश्वर पोखरेलले, सैनिक टुकडीसहितको झाँकी रामशाहपथतिर लाग्यो । त्यो झाँकीसहितको र्याली आइपुग्यो, सिंहदरबार पश्चिमतर्फको मूलढोका । त्यही रफ्तारमा आइन् राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी ।
मूलढोकाअगाडिको पृथ्वीनारायण शाहको सालिकसामु सडकमा रातो चकटी बिछ्याइयो । लगत्तै रातो चकटीमाथि उभिइन् राष्ट्रपति भण्डारी । अर्पण गरियो सलामी । राष्ट्रपति भण्डारीले माल्र्यापण गरिन् सालिकमा । त्यतिबेला राज्यका उच्चपदस्थको बाक्लो उपस्थिति थियो । सरकारी खर्चमा यसरी नै सम्झिइयो पृथ्वीनारायणको २९७ औँ जन्म ।
केपी ओली पहिलो पटक प्रधानमन्त्री भएको समय ०७२ मै निर्णय भएको थियो, २७ पुसमा पृथ्वी जयन्ती र राष्ट्रिय एकता दिवस मनाउने । उक्त कार्यक्रम संयोजनको जिम्मा भने नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानलाई दिइयो । त्यतिबेलाको निर्णयअनुसार पृथ्वी जयन्ती तथा राष्ट्रिय एकता दिवसको संयोजन गर्ने प्रज्ञाको निम्तामा उच्चपदस्थ भेला हुन्छन्, सिंहदरबारअगाडि पृथ्वीनारायणको सालिक छेउ । प्रतिष्ठानको संयोजनमा २७ पुसलाई पृथ्वी जयन्ती र राष्ट्रिय एकता दिवस मनाउन थालेको तीन वर्ष भयो । यो वर्ष पनि राष्ट्रपति भण्डारी, प्रधानमन्त्री, मन्त्री, कर्मचारी, पूर्वपदाधिकारी सबै निम्तालु थिए ।
२९७ औँ पृथ्वी जयन्तीका अवसरमा आयोजना गरिएको कार्यक्रम | तस्बिरहरु : भास्वर ओझा
राष्ट्रपति भण्डारी सहभागी कार्यक्रममा प्रमुख प्रतिपक्षी कांग्रेसको उपस्थिति थिएन । अनि, उपप्रधानमन्त्री पोखरेल र सञ्चारमन्त्री बाँस्कोटा मात्रै सहभागी भए मन्त्रीहरूका तर्फबाट । “हामीले सबैलाई बोलाएको हो, खोइ किन आउनुभएन, उहाँहरूले जान्ने कुरा भयो,” प्रतिष्ठानका प्राज्ञ सदस्य हेमनाथ पौडेल भन्छन् । ०६३ मा कटौती भएपछि सरकारले घुमाउरो पाराले पृथ्वी जयन्ती मनाइरहे पनि सार्वजनिक बिदा भने दिन सकेको छैन । सञ्चारमन्त्री बाँस्कोटा सरकारले सार्वजनिक बिदा नदिए पनि जनस्तरबाट निरन्तर मनाइने बताउँछन् ।
संघीय सरकारले २७ पुसमा सार्वजनिक बिदा दिएन । तर राप्रपाले जितेका ३ वटा स्थानीय तहले बिदा घोषणा गरे । अनि, काठमाडौँको राष्ट्रिय सभागृहमा दिउँसो २ बजे रापप्राले चियापान कार्यक्रम राख्यो । त्यहाँ पनि पुगे, सरकारी उच्चपदस्थ र कूटनीतिक नियोगका प्रतिनिधि ।
यी दुई दृश्यसँगै देखिएको फरक भने नेकपाको एउटा पक्ष अनि राप्रपाले पृथ्वीनारायणलाई राजीतिक एजेन्डा बनाउन थाले । २७ पुसमा पूर्वमाओवादी नेता र प्रमुख प्रतिपक्षी नेपाली कांग्रेसको खास रुचि देखिएन, भलै कांग्रेस २७ पुसमा सार्वजनिक बिदा दिनुपर्ने पक्षमा होस् । संयोग कस्तो पर्यो भने, सरकारको कार्यक्रममा पूर्वमाओवादीका मन्त्रीहरू सहभागी थिएनन् । नेकपा अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री ओलीको शुभकामना सन्देश र २६ पुसमा प्रवचन कार्यक्रमको सहभागिता । तत्कालीन एमाले नेता ओलीसहितको एउटा पंक्तिले भने पृथ्वीनारायणको पक्षमा खुलेर प्रशंसा मात्र गरेन, त्यही प्रशंसाले ओलीलाई ‘राष्ट्रवादी नेता’ अथ्र्याउन पाइरहेका छन् । त्यही छवि निर्माण गर्न ०७३ मा एमालेले तत्कालीन प्रधानमन्त्री प्रचण्डलाई २७ पुसलाई राष्ट्रिय एकता दिवसका रूपमा सार्वजनिक बिदा दिन दबाब दिएको थियो । ओलीले आफूलाई पृथ्वीनारायणको प्रशंसक भन्ने गरे पनि पछिल्ला शाह राजा र तिनका परिवारका सदस्यले गरेका विवादास्पद क्रियाकलापको भने मान्यता नदिने तर्क गर्छन् । उनले पटक–पटक भनेका पनि छन्, पृथ्वीनारायणको सम्मान गर्नु राजसंस्थाको सम्मान होइन । २६ पुस साँझ शुभकामना सन्देशमा ओलीले भौगोलिक एकतासँगै सांस्कृतिक एकतालाई स्मरण गरेका छन् ।
अर्का अध्यक्ष दाहालले खुलेर प्रशंसा गरेका त छैनन् तर आलोचना पनि कम गर्छन् । अनि, ओलीले जस्तो २७ पुस अवसरमा शुभकामना सन्देश दिँदैनन् । ओली निकट गण्डकी प्रदेशका मुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङले २७ पुसमा शुभकामना सन्देश दिए । ०७२ मा संविधान जारी हुनुभन्दा पहिले तिनै गुरुङ पृथ्वीनारायणका चर्का आलोचक थिए । पहिलो संविधानसभा सदस्य हुँदाताका गुरुङले एकल जातीय पहिचानको मुद्दा बोकेका थिए । त्यसबेला उनको विचारमा पृथ्वीनारायण शाहले एकल जाति र भाषा लादेका थिए । यी परिघटनाले देखाउँछन्– नेकपाभित्र दुई धार छ, पृथ्वीनारायणलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा । अर्कोतर्फ राप्रपाले पनि आफ्नो राजनीतिको आडभरोसा पृथ्वीनारायणको नेपाल निर्माणमा खोजेको छ । त्यसैले पार्टीले संस्थागत चियापान आयोजना गर्छ, हरेक वर्ष २७ पुसमा पृथ्वी जयन्ती तथा राष्ट्रिय एकता दिवसका नाममा । अर्थात्, पृथ्वीनारायण राजनीतीकरण भइरहेका छन् ।
आलोचना र आराधनाको दोसाँधमा उभिएका छन्, पृथ्वीनारायण । पूर्वको लिम्बूसहित जनजाति समुदायका कतिपय व्यक्ति अहिले पनि पृथ्वीनारायणमाथि आलोचनाको कोणबाट टिप्पणी गरिरहेका छन् । राज्य विस्तारका क्रममा उनीहरूले पाएको यातना स्मरण गरिरहन्छन्, त्यसैले कीर्तिपुरस्थित एक ढुंगामा थुकेर त्यतिबेलाको यातना बिर्सन चाहन्छन् । ०६३ पछि शाहलाई विस्तारवादी र साम्राज्यवादी कित्तामा राखेर चर्को आलोचना गर्ने माओवादी नेताहरू मौनतातिर झरेका छन् । पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले पृथ्वीनारायणको योगदान स्मरण गर्न थालेका छन्, आलेख र ट्वीटमार्फत । गोरखाको पृथ्वीनारायण नगरपालिकाको नाम परिवर्तन गराई गोरखा नगरपालिका नामकरण गर्ने पूर्वप्रधानमन्त्री भट्टराई स्वयं अहिले पृथ्वीनारायणलाई शुभकामना सन्देश प्रवाहित गरिरहेका छन् । ‘नेपालको भौगोलिक एकीकरणका अग्रणी व्यक्तित्व पृथ्वीनारायण शाहको २९७ औँ जयन्तीको सन्दर्भमा सबैमा हार्दिक शुभकामना । नेपालका विभिन्न जाति, भाषा र संस्कृतिको समान पहिचान र अधिकारसहितको इन्द्रेणी राष्ट्रियता र संघीयताको प्रवद्र्धन गरेर भौगोलिक एकीकरणलाई भावनात्मक एकीकरणमा रूपान्तरण गरौँ,’ भट्टराई ट्वीटरमा लेख्छन् ।
भट्टराईको यही ट्वीटसँग मेल खान्छ, राप्रपा अध्यक्ष कमल थापाको ट्वीट पनि । ‘राष्ट्र निर्माताको योगदानलाई राजनीतिक व्यवस्था र संस्थासँग जोडेर हेर्नु हुँदैन । एकता दिवस मनाउँदा राजसंस्थालाई ‘सपोर्ट’ हुन्छ वा गणतन्त्र कमजोर हुन्छ भन्ने हीन मानसिकताबाट सबै मुक्त हुनुपर्छ । एकता दिवस नेपाली हुनुको गौरवको अभिव्यक्ति हो,’ थापाले लेखेका छन् । कांग्रेसले औपचारिक कार्यक्रम त गरेन, तर सभापति शेरबहादुर देउवाले ट्वीट गरेर सम्झिए पृथ्वीनारायणलाई । उनको ट्वीटमा भनिएको छ, ‘राष्ट्र निर्माता पृथ्वीनारायण शाहको जन्मदिन तथा राष्ट्रिय एकता दिवसको सबैमा शुभकामना ।’
पृथ्वीनारायण नेपाल एकीकरणका एक्लो नायकत्वभन्दा पनि गोरखा राज्यका विस्तारक हुन् । यही स्वीकारोक्तिले हुनुपर्छ, पछिल्लो एक दशकको पानीढलोमा शाहका चर्का आलोचकको पारो ओर्लिंदै छ । आराधनामा लाग्नेहरू पनि समालोचनात्मक रूपमा व्याख्या गर्नुपर्ने तहमा उक्लेका छन् । उनको विस्तारको योजनाबाटै संयोगले वर्तमान नेपाल निर्माण भएको हो । पृथ्वीनारायणलाई अतिवादी कोणमा आलोचना गर्ने डिग्री कम भएको स्वीकार्छन्, नेकपा नेता नारायणकाजी श्रेष्ठ । नेपालको भौगोलिक पुन: एकीकरणको वास्तविकतालाई स्वीकार्नुपर्ने श्रेष्ठको तर्क छ । “भौगोलिक पुन: एकीकरणको ऐतिहासिक कदमलाई स्वीकारेर वास्तविक राष्ट्र निर्माणमा एकता गर्न थप प्रयत्न गर्नुपर्ने अवस्था छ,” श्रेष्ठ थप्छन्, “त्यही आधारमा स्मरण गर्नु सकारात्मक र स्वाभाविक हुन्छ ।”
कांग्रेस नेता विश्वप्रकाश शर्माको भनाइमा, २७ पुसलाई दलीय र राजनीतिक आवरणमा भन्दा पनि नेपालीको उत्सवका रूपमा मनाउनुपर्छ । “पृथ्वीनारायणको नायकत्वमा भएको नेपाल एकीकरणलाई साम्राज्य विस्तारका रूपमा व्याख्या गरेर नकारात्मक धारणा राखियो,” शर्मा भन्छन्, “अहिले बिस्तारै उनीहरूमा बदलाव आएको छ, जुन सकारात्मक छ । यस दिनलाई नेपालीको उत्सवका रूपमा मनाउनुपर्छ ।”
हेर्नुहोस् तस्बिरहरु :
२९७ औँ पृथ्वी जयन्ती तथा राष्ट्रिय एकता दिवसका अवसरमा प्रज्ञा भवनमा आयोजित राप्रपाको चियापान | सबै तस्बिरहरु : भास्वर ओझा
सम्बन्धित
अमेरिकाले बर्सेनि निकाल्ने आतंकवादसम्बन्धी प्रतिवेदन नेपालबारे फेरिएको धारणा...
नेपाललाई 'आतंकवादको हब' मान्ने अमेरिकी धारणा कसरी परिवर्तन भयो ?
लकडाउनपछि आफ्नो मुलुक फर्किएका भारतीय मजदुर सम्पर्कमै आएनन्, रेडजोनमा परेका स्वदेशकैलाई ल्...
उद्योग चलाउनै मुस्किल
सात दशकयताको दलीय तानातानको शिकार बन्दै आएको नागरिकता मुद्दामा यसपल्ट पनि विगतकै राजनीतिक ...
नागरिकतामा किन सधैँ किचलो ?
केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, बाग्मती प्रदेशसहितको सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे र प्रदेश २ सर्लाहीब...
आश्रममै रहे पनि किन पक्राउ पर्दैनन् बमजन ?
मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेललाई प्रदेशमा आएर केन्द्रीय भूमिका गुम्ने भय, पार्टी इन्चार्ज र अर्...
ओलीका ‘अलराउन्डर’ विश्वासपात्र
कोरोना महामारीले खर्च घटाउन र प्रशासनलाई चुस्त राख्न सबक सिकाए पनि अनावश्यक खर्च कटौतीमा भ...