यदि हलिउड चलचित्र नाइट एट द म्युजियमजस्तो काठमाडौँका दरबार, मन्दिर, पाटीपौवा, पोखरी र चैत्य चलायमान भए के होला ? थ्रीडी इफेक्ट्सजस्तो यहाँ बस्ने पात्रहरु राजारानी, यक्ष, दैत्य, भगवान्, प्रजा तपाइर्ंसामु जीवित आए के होला ?

बताइरहनु नपर्ला, काठमाडौँ उपत्यका जीवित संग्रहालय हो । फरक यत्ति हो, उक्त  चलचित्रमा जस्तो यहाँ पात्र जीवित छैनन्, केवल विम्बबाट तपाईंसँग कुरा गरिरहेका छन् ।

सहरको यसै विम्बसँग साक्षात्कार गराउन कलाकारको टोली 'शनिबारीय स्थलगत चित्रकला कार्यशाला' समूहले पत्रकारलाई मध्यपुरका ऐतिहासिक सात स्थान घुमायो । यसका लागि ठिमीका संस्कृति अध्येता प्रदीप श्रेष्ठ गाइड बने । सुरुमा टोली बालकुमारी हुँदै बोडेको महालक्ष्मीस्थान पुग्यो । मध्यपुरमा भेटिएका शिलालेखले यसलाई लिच्छविकालीन सहर भनेको छ । तर पशुपतिमा रहेको एक अभिलेखमा फ्रेमरिङग्राम र बोस्निङग्रामजस्ता शब्द भेटिए । लिच्छविकालमा संस्कृत भाषामा लेख्ने हुनाले सो शब्द अन्ततः किराँती प्रमाणित भयो । यसकारण यहाँ किराँत कालदेखि यो सहर थियो भन्ने प्रमाणित भएको इतिहासकारलाई उद्धृत गर्दै श्रेष्ठ बताउँछन् ।

किराँतकालमा बोडेलाई बोस्निङग्राम भनिन्थ्यो भने मल्लकालमा धर्मपुरपछि बुडे हुँदै अहिले बोडे रहन गएको हो ।  २ वैशाखको जिब्रो छेड्ने जात्राका लागि बोडे प्रसिद्ध छ भने अर्को गाईजात्राको भोलिपल्ट सुरु हुने नीलबाराही गण नाच । उपत्यकामा रहेका चार महालक्ष्मीमध्ये बोडेमा रहेको महालक्ष्मीलाई पूर्वको महालक्ष्मी मानिन्छ । भक्तपुरको बिस्केट जात्रामा लिंगो उठाउने र ढाल्ने जात्रा महालक्ष्मी मन्दिरमा पनि हुने गरेको छ ।

देसय् मरु झ्याँ अर्थात् देशमा कतै नभएको झ्याल । मध्यपुरको देसय् मरु झ्याँ कान्तिपुरको भन्दा फरक छ । दुइटा तलाको बीच एउटा झ्याल भएकाले यसलाई देसय् मरु झ्याँ भनेको हो । टोलीले त्यसपछि नगदेशको सिद्धिगणेश भ्रमण गर्‍यो । ठिमीको बालकुमारी मन्दिरको जेठो छोराको रुपमा सिद्धिगणेशलाई लिने गरिन्छ, कसैले कुमारको रुपमा ।

२ वैशाखको बिस्केट जात्रामा सिद्धिगणेशको खट बालकुमारीमा नल्याएसम्म जात्रा सम्पन्न हुँदैनथ्यो । सिद्धिगणेश ल्याउन कठिन भएपछि अहिले सिद्धिकालीलाई राखिने गरेको छ । नगदेशको देवक्षी (कलात्मक सुनको झ्याल) १९७० मा बनेको हो । नगदेश किसानको देश पनि हो । यहाँ बिहानदेखि नै तरकारी लिएर किसान बेच्न आउँछन् । हामी पुग्दा पनि केही महिला कृषक रायोको साग मुठ्ठा पारिरहेका थिए ।

सिद्धिकाली मन्दिरमा १ वैशाखमा बायलिसे जात्रामा गणेशका खट नगर परिक्रमा गराइन्छ । ठिमीमा पनि जिब्रो छेड्ने जात्रा हुन्छ, इन्द्रजात्राको भोलिपल्ट । काठमाडौँ हनुमानढोकाबाट राजखड्ग (राजाको उपस्थितिका रुपमा) ल्याइन्छ, सिद्धिकालीमा बाजागाजासहित ठिमी पुर्‍याइन्छ । मध्यपुरको अष्टमातृकामध्ये यसलाई चामुण्डाका रुपमा पूजा गरिन्छ ।

दिगु द्यः अर्थात् कुलदेवता । त्यही हिसाबमा यसको नाम दिगु टोल हुन पुर्‍यो । अन्तबाट बसाइा सरी नआएकाका कुलदेवताको पूजा यहाँ हुने गरेको छ । कुलदेवता अगाडि भैरवको मन्दिर छ । डबलीमा इन्द्रजात्राको भोलिपल्ट जिब्रो छेडिन्छ । जिब्रो छेडेको मान्छेलाई जहाँ-जहाँ मन लाग्यो, त्यही परिक्रमा गरी बालकुमारीको दर्शन गराउने चलन छ । बालकुमारीमा मन्दिरमा जिब्रो छेडेको सुइरो चढाउने चलन छ । मन्दिरभित्र अझै सयौँ सुइरो भेटिन्छन् ।

चपायो र लायकु-शिवा टोल घुमेपछि टोलीले बोडेमा जिब्रो छेडेर प्रख्यात भएका जुजुभाइ बाँस श्रेष्ठलाई भेटे । उनी शिवाटोलको महादेव र गणेश मन्दिर क्यानभासमा उतार्दै थिए । कला संस्कृति बचाउन पहिलोपल्ट जिब्रो छेड्दा अनुभव पनि उनले सुनाए । अन्य कलाकार म्ाध्यपुर वरिपरि बसेर क्यानभासमा चित्र उतारिरहेका थिए । कार्यक्रमका संयोजक दिवेश प्रधानका अनुसार चित्रकलाबाट ठिमीलाई चिनाउनु मुख्य उद्देश्य हो । यो छैटौँ सिरिजमा बनेका चित्र 'जीवन्त मध्यपुर' शीर्षकमा १० कात्तिकमा प्रदर्शन भएको थियो ।