मस्कोमा नेपाली कलाको प्रचार
तत्कालीन सोभियत संघको निम्तोमा मस्को पुगेको ८ कलाकारको टोलीले तीन महिनासम्म स्टेट म्युजियम अफ ओरियन्टल आर्टमा कला प्रदर्शनी गर्यो, सन् १९७६ को १८ जुलाईदेखि सेप्टेम्बरसम्म ।
तत्कालीन सोभियत संघको निम्तोमा मस्को पुगेको ८ कलाकारको टोलीले तीन महिनासम्म स्टेट म्युजियम अफ ओरियन्टल आर्टमा कला प्रदर्शनी गर्यो, सन् १९७६ को १८ जुलाईदेखि सेप्टेम्बरसम्म । नेपाल–सोभियत संघ दौत्य सम्बन्धको बीसौँ वर्ष अवसर पारेर नेपाली कलाकारलाई मस्कोमा कला प्रदर्शनी गर्ने अवसर मिलेको थियो । मस्कोमा हाम्रा सिर्जना त भइहाले, अन्य नेपाली कलाकर्मीका सिर्जनासमेत लगेका थियौँ ।
‘रसिया एक्जिबिसन’ नाम दिइएको प्रदर्शनीमा विजय थापा, उत्तम नेपाली, शंकरराज जोशी, अमर चित्रकार, मणिरत्न शाक्य, मनुजबाबु मिश्र, चन्द्रमान डंगोल र म थियौँ । मिश्र, डंगोल, नेपालीलगायतको टोली मभन्दा एक–डेढ महिनाअघि नै मस्को पुगिसकेको थियो, कला प्रदर्शनीकै लागि । नाफाका संरक्षकसमेत रहेका राजा वीरेन्द्रकै पहलमा मलाई मस्को जाने अवसर मिलेको थियो ।
रसिया एक्जिबिसनमा हामीले मोर्डन आर्ट मात्र नभई परम्परागत चित्र लगेका थियौँ । प्रदर्शनीमा आठ वटा दाँत भएकी भगवती, बुद्धिष्ट आइकोनीग्राफी, मञ्जुश्रीलगायत ४० भन्दा बढी कलाकृति थिए । अमर चित्रकारले युरोपेली सांस्कृतिक सभ्यता झल्काउने र राजारानीका चित्र राखेका थिए । विजय थापाले क्याटेस्ट्रोफी खरानी रङको सूर्य खण्डहर भएको मान्छेको छायाचित्र समावेश गरेका थिए । शान्ति विषयक प्यागोडा शैलीको बुद्ध, फूल फुलेको रुख, ढुकुर, साधारण मुद्राअंकित प्रेमीहरुको चित्रले मन्त्रमुग्ध भएका कला शंकरराज सिंहको थियो । मणिरत्न शाक्यको धुम्बाराही देवीको चित्र थियो । प्राकृतिक रङमा प्राचीन मिथक समावेश गरिएका चित्र मेरा थिए ।
मस्कोमा हामीले विश्वप्रसिद्ध लेनिनगार्ड, बाकुल म्युजियम भ्रमण गर्यौँ । लेनिनगार्ड म्युजियम अहिले पनि संसार प्रसिद्ध छ । संसारकै सबैभन्दा ठूलो म्युजियम पेरिसको लुभ्र हो भने मस्कोको हर्मिताजलाई दोस्रो मानिन्छ । मस्को प्रदर्शनपछि त्यसबाट प्रभावित भएर मनुजबाबु मिश्रले आफ्नो कुटीलाई हर्मिताज नामकरण गरेका हुन् ।
हर्मिताज म्युजियममा नेपाली कलाकार टोलीले रेम्ब्रान्डलगायत विश्वविख्यात कलाकारको सिर्जना नजिकबाट अवलोकन गर्ने मौका पायौँ । नेपाली टोलीको सम्पूर्ण खर्च सोभियत संघ सरकारले बेहोरेको थियो । त्यहाँ बस्दा हामीलाई २४ सै घन्टा एक जना गाइडसमेत उपलब्ध गराइएको थियो । उनले मस्कोमा रसियन कलाकारको घर, स्टुडियो र विभिन्न स्थानका म्युजियम घुमाए ।
प्रदर्शनीकै बेला हर्मिताज म्युजियमको इन्डियन सेक्सनमा संस्कृतका विद्वान् राहुल सांस्कृत्यायनको मूर्ति बनाउने अवसर नेपाली कलाकार रत्नकाजी शाक्यलाई मिलेको थियो । सोभियत संघका लागि तत्कालीन भारतीय राजदूत भगवान सहायले यस्तो अवसर जुटाइदिएका थिए । राहुलको मूर्ति बनाएपछि शाक्यको कलाले विश्वभर चर्चा पायो । भारतीय राजदूतले शाक्यलाई बिनाखर्च भारतभरका विभिन्न म्युजियम घुम्ने अवसरसमेत दिलाइदिए ।
दाजु गोवद्र्धनविक्रम शाह उबेला मस्कोस्थित नेपाली दूतावासमा फस्ट सेक्रेटरी थिए । मलाई उनको पनि भरथेग रह्यो । प्रदर्शनी करिब ३ महिना चल्यो । मस्कोमा कला प्रदर्शनी गर्न गएका नेपाली कलाकारका सिर्जना सोभियत सरकारले विभिन्न म्युजियममा राखिदियो ।
सोभियत संघका कलाकार पनि नेपाल आए । त्यतिबेला विख्यात कला सर्जक मिस्टर बटले पोर्टेट तथा सूर्यविक्रम ज्ञवालीको मूर्तिचित्रसमेत बनाएका थिए । उनीसँग हामीले पनि सिक्ने अवसर पायौँ । मस्कोबाट फर्केर आएपछि त्यहाँको कला प्रदर्शनीबारे राजा वीरेन्द्रले के–कसो भयो भनेर सोधपुछ गरे, हामीसँग ।
सोभियत संघमा कलाको विकास उबेलै भएको थियो । नेपालमा जस्तो कला प्रदर्शनीका लागि पैसावालको ढोका चहार्नुपर्ने बाध्यता त्यहाँ रहेनछ । सोभियत कलाकारका पोर्टेट, मूर्तिचित्र, रेखाचित्र राज्यले नै खरिद गरेर त्यहाँका म्युजियममा प्रदर्शनी र बिक्री गरिदिँदो रहेछ ।
नेपाली कलाकारको प्रदर्शनीलाई मस्कोबाट निस्कने सोभियत संघको मातृभाषा इस्ट स्लाभिक र अंग्रेजी पत्रिकाहरुले कभरेज गरे, कैयौँपल्ट । मस्को न्युजले त ‘नेपाल कलर’ शीर्षक दिएर प्रदर्शनी अवधिभर नेपाली कलाकार र कला सिर्जनाबारे पहिलो पृष्ठमै समाचार प्रकाशित गरेको थियो ।
नेपालको कला प्रदर्शनी अवलोकनका लागि कुनै दिन त स्टेट म्युजियममा भीडै लाग्थ्यो । सोभियत संघको छात्रवृत्तिमा मस्कोको पेट्रिक लुमुम्बा युनिभर्सिटीमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीसमेत हाम्रो प्रदर्शनीमा आए । हाम्रो कला प्रदर्शनीलाई सोभियत संघका लागि तत्कालीन नेपाली राजदूत जगदीशशमशेर जबराले व्यवस्थापन गरे । सोभियत संघ टुक्रिएसँगै नेपाली कलाकारको प्रदर्शनीले निरन्तरता पाउन सकेन ।
प्रस्तुति : गोकुल अर्याल
सम्बन्धित
कम्युनिस्ट पार्टीको गुपचुप गतिविधि गरिरहेका नरबहादुर कम्मर र छाती दुवैतिर जापानी, भारु, ने...
थैले काण्डमा पक्राउ पुर्जी
नारदमुनि स्वयंले अंग्रेजी पढाउँथे । ब्रिटिस फौजको जमदार भएका र त्यति धेरै नपढेका उनले हाम...
नारदमुनि थुलुङको सम्झना
हुन त कतिपयले ममा भारतीय कलाकार मकबुल फिदा हुसैनको प्रभाव परेको भन्ठान्छन् । तर भक्तपुरमा ...
यस कारण घोडाचित्र
राजा वीरेन्द्रले आफ्ना निजी सचिव चेतबहादुर कुँवरमार्फत ६० हजार रुपैयाँ पठाइदिए । त्यही पै...
राजाले दिएको टिकटमा अमेरिका
सरकारी स्वामित्वको अखबार भएको हुँदा व्यवस्थाको विरोध गरेर गोरखापत्रमा व्यंग्यचित्र बनाउन प...
अखबारमा कार्टुनकारिता
जापानको फुकुओका आर्ट म्युजियममा पहिलोपल्ट आयोजित एसियाली कला प्रदर्शनीमा दस अवतार सिर्जना ...