जापानको फुकुआका प्रदर्शनी (सन् १९८०) पछि मात्र ममा घोडाचित्रप्रति लगाव बढेको हो । त्यहाँको नेपाल एक्जिविसनमा दश अवतारलाई समावेश गरेको थिएँ । रेखाचित्रबाट घोडाचित्र बनाउन थाल्नुमा धार्मिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक आदि कारण जोडिएका छन् ।

विभिन्न धर्मशास्त्रमा सबै मनुष्य जातिको आदिदेव सूर्यलाई तान्ने घोडाको प्रतीक चित्र संसारभर कोरिएका छन् । मैले क्यानभासमा उतार्ने घोडाका चित्रहरु पनि सात थरीकै गायत्री, उष्निक, अनुष्‍टभ, वृहति, पगति, त्रिष्टुभ र जगाति रहेका छन् । यी घोडालाई इन्द्रेणी रङमा वर्णन गरिएको छ । भूगोलको हिसाबमा सात महादेश, सात समुद्र आदि ।

भारतीय कलाकारले पनि घोडालाई क्यानभासमा उतारेर विष्णुको कल्की अवतारको उदाहरण दिएका छन् । मैले दश अवतार तथा चेतक घोडालाई पनि त्यही धर्मशास्त्र र पुराणमा आधारित भएर सिर्जना गरेको हुँ । सांस्कृतिक रुपमा नेपालमा घोडेजात्रा पर्व मनाइन्छ । यस पर्वले पनि मलाई घोडाचित्रका क्यानभास कोर्ने बाटो देखाइदिएको हो ।

घोडालाई शक्ति, शान्ति र वीरताको प्रतीक ठान्ने हुँदा मेरा चित्रको सैद्धान्तिक आधार पनि यही नै हो । इतिहास खोतल्ने हो भने संसारका प्रख्यात व्यक्ति सवार हुने घोडाका अनेक नाम छन् । जस्तो, उच्चश्रेवा इन्द्रको घोडा, चेतक महाराणा प्रतापको घोडा, बुकफुलेस सिकन्दरको घोडा आदि ।

घोडाको नाम बटुल्ने क्रममा इतिहासकार हरिराम जोशीलिखित अभिनव संस्कृति कोष पनि हेरेँ । ६ सय पृष्ठको उक्त किताबमा ९९ पृष्‍ठसम्म त घोडाकै बखान समेटिएको पाएँ । यस्तै, सूर्यविक्रम ज्ञवालीलिखित नेपालको इतिहासका विविध पक्षमा राजा जयप्रकाश मल्ल चढेको घोडाको नाम पुरुषणी लेखिएको छ ।

पछिल्लो समय सिर्जनाका विषयवस्तु घोडा रहँदै आए पनि मलाई पेन्टिङभन्दा रेखाचित्र नै बढी मन पर्छ । घोडा सूर्यको प्रतीक पनि हो । सौर्यमण्डलका सबै ग्रह सूर्यकै प्रतापले बाँचेको वैज्ञानिक आधारले पनि पुष्टि गरेको छ ।

हुन त कतिपयले ममा भारतीय कलाकार मकबुल फिदा हुसैनको प्रभाव परेको भन्ठान्छन् । तर भक्तपुरमा मल्लकालदेखिको घोडाकै अश्‍वशास्त्र पेन्टिङ छ । भक्तपुर म्युजियममा रहेको यो घोडैघोडाको चित्र देखेर मलाई घोडा बनाउने प्रेरणा मिलेको हो ।

हुसैनले पनि घोडाचित्र बनाउने भएकाले केही प्रभाव पर्‍यो होला । सरस्वतीको नांगो चित्र बनाएको बात लागेपछि उनी ज्यानको सुरक्षाका लागि साउदी अरब निर्वासित भएका थिए । पछि बेलायत गएका बेला सन् २०१० मा उनको निधन भयो ।

हामी चित्रकारिताकै क्रममा भारत भ्रमण गरिरहन्थ्यौँ । आग्रा दरबार अवलोकन गरियो । उक्त दरबारमा अकबरले ठूलो एरियामा बडेमाको ढुंगा आकृतिको चेस बोर्ड बनाएका छन् । गोटीको सट्टा मान्छे नै राखेर चेस खेल्थे अरे उनी । उक्त चेसबोर्ड हेरेपछि मलाई घोडाचित्रप्रति थप मोह जाग्यो ।

मूल थलो त भइहाल्यो । यसबाहेक भारत, चीन, पाकिस्तान, बंगलादेश, जापान, अमेरिकामा मेरा लाखौँ मूल्यमा घोडाचित्र बिक्री भए । त्यो क्रम अहिले पनि जारी छ । मेरो समुद्र मन्थन घोडा क्यानभासको मूल्य ६० लाख रुपैयाँ राखेको थिएँ ।

राजा वीरेन्द्रले मेरा चार–पाँच घोडाचित्र किनेर नारायणहिटी दरबारमा संग्रह गरेका थिए । तर दरबारभित्र कहाँ–कहाँ राखिएका थिए, मैले देखिनँ । रमेश खनालको संस्मरण नारायणहिटी घुम्दामा मेरा घोडाचित्रबारे बखानै गरिएकाले थाहा पाएको मात्र हुँ ।

अग्नि ग्रुपले मेरा घोडा सिर्जना १० लाख रुपैयाँमा किनेको थियो । अहिले कम्पनीको महाराजगन्जस्थित सोरुममा संगृहीत छ । ग्रुपले अन्य नेपालीका कला पनि उक्त सोरुममा राखेको छ । मेरा ३५ वटाजति घोडाचित्र पृथ्वीबहादुर पाँडेको नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंकले किनिदिएको छ ।

सिर्जना गरेपछि त्यसको मोल पाउने लोभ सबैलाई हुने नै भयो । त्यसका लागि हामीले कहिलेकाहीँ ‘लौ यो लास्ट स्टक’ भन्दै आफ्ना सिर्जना छूटमा बिक्री गर्थ्याैं । त्यसबेला अघिपछिभन्दा बढी सिर्जना बिक्री हुन्थे, सबै सर्जकका ।

पछिल्लो समय मैले सिर्जना गरेका घोडाचित्रको संख्या १ हजार हाराहारी पुगे होलान् । अहिले पनि त्यसलाई निरन्तरता दिएकै छु ।

प्रस्तुति : गोकुल अर्याल