भारतीय अभिनेता ऋतिक रोशनले नेपालीलाई हियाएर बोले रे भन्ने हल्लालाई पुष्ट्याइँबिनै चितवनको एक पत्रिकाले खबर बनाउँदा दुई दशकअघि देशै ठप्प भयो । सप्तरीमा एकको ज्यान गयो भने असंख्य घाइते । काठमाडौँमा मधेसी र केही भारतीय मूलका बासिन्दामाथि कुटपिटका घटना भए ।

हल्लाराजका दृष्टान्त अरू पनि छन् । नेपाल-भारत दुवैतिरका मानिसले यस्ता हल्लामा आनन्द लिने गरेका छन् । प्रणव मुखर्जी भारतका विदेशमन्त्री छँदा मध्यपूर्वको एक कार्यक्रममा गएर भने, 'नेपालमा राजतन्त्र फाल्न हामीले भूमिका खेलेका हौँ ।' ००७ सालयताका विभिन्न परिवर्तनमा भारतीय लोकतन्त्रको ऐक्यबद्धता, सहायता र चलखेललाई झिनो रेखाले छुट्टयाउने गरेको छ । यही रेखाले यथार्थ र षडयन्त्र सिद्धान्तबीचको अन्तर धूमिल बनाइदिएको छ । सन् १९५० तिर जवाहरलाल नेहरुले मातृकाप्रसाद कोइरालालाई लेखेका चिट्ठीदेखि सन् २०१० को दशकमा प्राध्यापक एसडी मुनीको नेपाल इन् ट्रान्जिसन् : फ्रम पिपुल्स वार टु फ्रजाइल पिस पुस्तकभित्रका लेख यसैको सिलसिलामा देखिन आउँछन् ।

भारतीय सत्तावृत्तका मानिसहरू जति चलखेल गर्छन्, त्योभन्दा बढी चलखेलको भ्रम दिन रुचाउँछन् । प्रगतिशील, लोकतन्त्रवादी होऊन् या दक्षिणपन्थी- जोसुकै भारतीयको नेपाल-नीति र प्रवृत्ति उही छ । कुनै बेला माओवादी बैठक चल्दाचल्दै गेट-क्रयास गरेर प्रचण्डको लाजिम्पाट निवास छिर्ने राकेश सुददेखि, जयन्त प्रसाद, रणजीत राय, जयशंकर सबैको रवैया एकैनास थियो । आजपर्यन्त यो प्रवृत्ति उस्तै छ । यहाँका नेताले जेसुकै निर्णय लिए पनि त्यसमा भारतीय प्रभाव छ भनी तर्क गर्नेलाई कूटनयिकका यस्ता व्यवहारले पुट दिने गरेका छन् ।

यस्तैमा आइपुगेका छन्, भारतीय गुप्तचर संस्था 'रअ' का भूतपूर्व विशेष निर्देशक अमर भूषण । आज सञ्चारले डिजिटल फड्को हानिसक्दा पनि सही सूचनाको अनिकाल अझै छ भन्ने प्रस्ट्याए- यिनको उपन्यास इन्साइड नेपाल र त्यसमा आधारित भएर गत साता छापिएका खबरले । यो प्रेसको कमजोरी मात्रै होइन, काठमाडौँका विचार अड्डाहरूमा उपस्थिति देखाउँदै आएका मानिस पनि यसैका पछाडि दगुर्न पुगे ।

पुस्तक कुन विधाको हो, हिजोआज गाताहरू बोल्दैनन् । प्रकाशक हार्पर कलिन्सले नेपालको राजतन्त्र हटाउन रअले सन् १९९० देखि नै अपरेसन थालेको, तर त्यसले २००६-२००९ मा मात्रै पूर्णता पाएको भूषणको लेखनलाई उपन्यास हो भनी बाहिरी गातामा उल्लेख गरेको थिएन । पुस्तकबारे पहिलो खबर छाप्ने भारतीय पत्रिका डीएनएले भित्री गाताको सूचना प्रस्ट्याइदिन सक्थ्यो । नेपालबाट प्रकाशित खबरहरू त्यही समाचारमा आधारित भएर बिनासवाल प्रमुखतासाथ छापिए । गल्ती पत्ता लाग्दासम्म लाखौँ पाठकले खबर पत्याइसकेका थिए । 

प्रेसबाट पनि यदाकदा त्रुटि हुन्छन् । यो प्रकरणले हामी भारतभन्दा भूगोल, जनसंख्या र आर्थिक आधारमा कमजोर भएर बाँचेको सानो देश हुनुको लघुताभासबाट कतिसम्म ग्रस्त रहेछौं भन्नेबारे विगतदेखिको कुण्ठाको पुनरावृत्तिसमेत गराइदिएको छ । भारतलाई पनि नेपालमा 'नभएको प्रभाव' समेत देखाउने मौका 'रअ' कर्मचारीको पछिल्लो काल्पनिक पुस्तकजस्ता घटनाहरूले दिइरहेका छन् । आखिर तिनको के जान्छ, पत्याइदिने यहाँ छँदै छन् !

जनताको बहुसंख्या भने ठीकै सोच्छ । जसले जतिसुकै कथा हाले पनि राजा फाल्ने आन्दोलनमा बीसौं लाख नेपाली ओर्लिएको सत्य हो । इतिहासमा राजतन्त्रबाट पटक-पटक धोका पाउँदै आएका सार्वभौम जनताको निर्णयलाई कुनै पनि निहुँ झिकेर अवमूल्यन गर्ने छूट कसैलाई छैन । गणतन्त्र हाम्रो संविधानको अभिन्न अंग भइसक्यो । सत्तासञ्चालकका अनेक कमजोरी छन्, तर तिनलाई देखाएर राजतन्त्रको औचित्य अब पुष्टि हुन्न ।

जहाँसम्म भारतको प्रसंग छ, नेपाली सानो देश हुनुको हीनभावबाट अब माथि उठ्नुपर्छ । हामी त यसै पनि भूपी शेरचनले लेखेझैँ हल्लैहल्लाको देशका नागरिक पर्‍यौँ । तर आइन्दा नेपालबारे लेख्दा भारतीय प्रेसबाट थप संवेदनशीलताको अपेक्षा गर्नु अनुचित हुँदैन । अनि हाम्रा लागि पनि यो उपन्यास काण्ड एउटा पाठ बन्न गएको छ ।