रमाशंकर काठमाडौं पसेको दुई दशक नाघेको छ । सहर बन्द भएपनि उनी घर जाने मुडमा छैनन् । नत्र उनी पनि हिडिंरहेका हुन्थे मकवानपुरका जंगल जंगल बारा पुग्न । लकडाउन पछि रमाको दैनिकी फेरिएको छ । पहिले पहिले उनी बिहान पाँचै बजे तरकारी बजार पुग्थे, निकै मोलमोलाई गरेर तरकारी साइकलमा लाद्थे अनि दिनभरि डुल्थे, काठमाडौं सहरका गल्लीहरूमा । उनी अहिले पनि बिहान पाँच बजे तरकारी बजार पुग्छन् । तरकारी किन्छन् तर सरासर डेरा फर्किन्छन् । लकडाउनले दिउँसो घुम्न नपाएपछि उनी कमलपोखरी छेवैको डेरामा बसेरै टोल छिमेकलाई तरकारी बेच्छन् । आम्दानी घटेको छ । तर दुःखी छैनन् ।

तीन दशक देखि मगही काठमाडौंमा फलफुल बेचिरहेका छन् । साइकलमा फलफुल लिएर सहर डुल्छन् उनी । पर्साबाट काठमाडौं आएर साथीभाइको लहैलहैमा साहुको साइकिलमा फलफुल बेच्न सुरु गरेका मगहीको अहिले आफ्नै तीनवटा साइकल छ । बाँकी दुई साइकिलमा भतिजहरू फलफुल बेच्छन् । लकडाउन मगहीका लागि महँगो बन्दै गएको छ । कालीमाटिमा उठाएको फलफुल क्षेत्रपाटि डेरामा थन्काएर के गर्नु ? भन्छन् मगही । दिउँसो बेच्न पाईंदैन । बिहानभरिमा कति व्यापार हुन्छ ? गाह्रो छ हजुर, गाह्रो छ मगही दुःख पोख्दै थिए ।

काठमाडौंका गल्ली गल्लीमा तरकारी र फलफुल बेचेर गुजारा चलाउने रमाशंकर, मगही जस्ता हजारौं मानिसहरू छन् । यि दुई प्रतिनिधि नाम मात्रै हुन् । दैनिक खर्पनमा, ठेलामा, साइकिलमा, डोकोमा घरघरै तरकारी बेच्न डुल्नेहरू सहरी सभ्यताका अंग हुन् । वर्षौं देखि सेवा दिइरहेका छन् उनीहरूले । सुविधाभोगी सहरमा उनीहरूको व्यवसाय सेवा पनि हो ढेवा पनि । त्यसो त आजभोलि सहरमा घरघरै सेवा दिनेको लर्को लागेको छ ।

प्रविधिले मानिसलाई बजार सम्म जानु नपर्ने बनाएको छ । मोबाइलमा थिचेको भरमा खोजेको सामान घरमा आइपुग्ने भएको छ । लकडाउनको अप्ठ्यारो परिस्थितिमा यि सेवा निकै उपयोगी बन्दै गएका छन् । प्रविधिमैत्री यि सेवालाई सरकारले पनि छुट दिएको छ । व्यवसाय गर्न । सरकार पनि प्रविधिमैत्री जो बन्दै गएको छ ।

मगही र रमाशंकर साइकिलमा तरकारी र फलफुल बेच्ने सामान्य नागरिक हुन् । राज्य सम्म उनीहरूको पहुँच भनेको नगर प्रहरीसँगको दोष्ती हो । नत्र यो विरानो सहरमा जतिसुकै दशक बिताए पनि उनीहरूले न मान पाएका छन्, न समानता । उनीहरू प्रश्न गर्छन्– एप्स र मलवालाहरूलाई सामान बेच्न र ढुवानी गर्न अनुमति दिने, हामीलाई नदिने ? उनीहरू भन्दा त हामी प्रभावकारी हौं नि, होइन र ? हजारौंको संख्यामा रहेका हामी जस्तालाई राज्यले प्रयोग नै गर्न चाहेन अहिलेको अवस्थामा ।

मगही र रमाशंकरको प्रश्न जायज छ । परिस्थिति अप्ठ्यारो छ । मानिसहरू बाहिर निस्केर भीड नगरुन भनेर सरकारले लकडाउन घोषणा गरेको हो । यस्तो अवस्थामा बजार नै बोकेर गल्ली गल्ली पुग्ने यि साइकिल व्यापारीहरूको उपयोग गर्न सके तरकारी बजारको भीड घट्ने थियो । तर अवस्था त्यस्तो छैन । रमाशंकर मूल सडकमा तरकारी बेच्न डराएर गल्लीतिर छिरेको थियो । ऊ भन्दै थियो– पुलिसले बाटोमा तरकारी बेचेको देख्यो भने लठ्ठि हान्छ । त्यसैले तराजु पनि लुकाएर राखेको छु ।

गल्लीमा पनि कहाँ छाड्छन् र ? रमा र मगही जस्ता साइकिल व्यापारीले लुकाई लुकाई आफ्नो व्यवसाय गर्नु पर्ने कारण के होला ? बरु उनीहरूलाई मास्क लगाउन, पञ्जा लगाउन, स्यानिटाइजर साथै राख्न अनिवार्य गरे बेस हो नि, होइन र ? रमा भन्छन्– हजुर ज्यानको माया हामीलाई पनि त छ । यि मास्क लगाएकै छु, स्यानिटाइजर खल्तीमै छ ।

वर्तमान लकडाउनको असामान्य अवस्थामा घर–घर डुलेर तरकारी, फलफुल बेच्नाले संक्रमण फैलन सक्दछ । सामाजिक दुरी कायम गर्नु पर्ने वर्तमान अवस्थामा के घरघरै तरकारी बेच्नु उपयुक्त होला त ? मगही प्रश्न गर्छन्– के एप्स वालाहरूले सामान ल्याउँदा चैं पूर्ण सुरक्षित हुन्छ त ? संक्रमण उनीहरूबाट फैलन सक्दैन त ? राज्यको काम रोक्ने हो र ? व्यवस्थित गर्ने पो हो त ? यति बोल्न तीन दशक काठमाडौंमा संघर्षपूर्ण जीवन बिताएको छ मगहीले । नत्र कहाँ बोल्थ्यो उ यसरी पहिले ।

नागरिक, त्यसमाथि मधेसको । टोपीमा राष्ट्रियता देख्ने समाजमा धोती बेरेर छिरेको मगहीले संघर्षपूर्ण जीवन बिताएको छ । सहरको भीडमा कहिले यता भाग्दै कहिले उता भाग्दै । नगर प्रहरीका आँखा छल्दै, सहरका गल्लीहरूमा कराउँदै बिताएको छ उसले आफ्नो जीवनको सम्पूर्ण युवा उमेर । संघर्ष जारी छ । किनभने उसलाई थाहा छ सहरको अर्को नाम हो संघर्ष । तर भीडभाड र दौडादौड भइरहने सहर अहिले सुनसान छ । तीन हप्ता देखि सहर लकडाउनमा छ ।

कोरोना महामारी संक्रमण फैलिन नदिन सरकारले आफ्ना नागरिकलाई घर भित्रै लकडाउनमा राखेको छ । कति दिन ? यसको जवाफ सरकार बाहेक कसैले दिन सक्दैन अहिले । लकडाउन जीवन सहज छैन । सास फेर्न बाहेक जेका लागि पनि पैसा लाग्ने सहरमा घर भित्रै बन्द भएर बाँच्नु सजिलो छैन । हुनेखानेहरूलाई घर बस्दा बस्दा अत्यास लाग्न थालेको छ । तर दैनिक कमाएर खानुपर्ने वर्गलाई लकडाउन अत्यास लाग्दो होइन अत्याचार साबित भएको छ ।

उनीहरू भन्छन्– भएको सकियो, कमाउन जाउँ सहर बन्द छ, राहत कसले कहाँ दिइरहेको छ थाहा पत्तो छैन । यहि ताल हो भने हामी रोगले नमरे भोकले अवश्य मर्छौं । भोकले मर्नु भन्दा गाउँ फर्किनु जाति । पैसा कमाउन सहर पसेका थुप्रै श्रमजीविहरू यस्तै सोचेर सयौं किलोमिटर हिँडेरै गाउँ फर्किएका दृष्य हृदय विदारक छन् । रमाशंकर र मगही जस्ता केही मानिस छन् जसले सहरलाई आफ्नो ठानेको छ । घर फिर्ने मन नभएको होइन तर सहर छाडेर दुःख खाँदै भागेर घर जाने मन बनाउन सकेका छैनन् । मगही हाँस्दै भन्छ– अब तपाईंको मात्रै सहर कहाँ हो काठमाण्डु, मेरो पनि ठाउँ भइसक्यो ।