न्यायको ढोकामा पनि दलित अछूत ?
छरछिमेक, स्थानीय निकाय, राजनीतिक दल, प्रहरीदेखि अदालतसम्म न्यायिक प्रक्रियाका बाधक
घटनाको निष्पक्ष छानबिन भएर दोषीमाथि कारबाही हुनेमा पीडित पक्ष र नागरिक समाजको आशंका कायमै
तत्कालीन विद्रोही माओवादीले शोषणविरुद्ध मुक्ति र समानताको नारामा सशस्त्र युद्ध थाल्दा रुकुम त्यसको नाँभिस्थल थियो ।
दलित, महिला, जनजाति समुदायबाट रुकुमले धेरै नेता, अगुवाहरू यसबीच जन्मायो पनि ।
तर कोरोना संकटकै बीच गत १० जेठमा रुकुम पश्चिममा जे घटना हुन पुग्यो, यसले समाज र मानवतालाई नै चुनौती दिएको छ । युद्ध र संघर्षको उपलब्धि भनेर तत्कालीन विद्रोही माओवादीले नै व्याख्या गर्दै आएको जातीय समानताको बुँदालाई चुनौती दिएको छ । यो घटनाले समाजसँग गाँसिएर बसेको नेतृत्वको चरम असफलतासमेत चित्रित गरेको छ ।
रुकुमको चौरजहारी नगरपालिका– ८ सोती गाउँमा भएको घटनाका सम्बन्धमा राजनीतिक दल, सरकारी, गैरसरकारी निकाय र संघ–संगठन तथा व्यक्तिसमेतले विभिन्न धारणा व्यक्त गरिरहेका छन् ।
रुकुम र जाजरकोटका पाँच युवाले यस घटनामा परेर ज्यान गुमाइसकेका छन् भने एक जना अहिले पनि बेपत्ता छन् । जाजरकोटका नवराज विक, गणेश बुढा, लोकेन्द्र सुनार र सञ्जु विक तथा रुकुमपश्चिमका टीकाराम विक भेरी नदीमै मृत फेला परेका छन् । बेपत्ता रहेका भनिएका जाजरकोटका गोविन्द शाहीको खोजीलाई तीव्रता दिइएको जिल्ला प्रहरीले बताएको छ ।
घटना कसरी घट्यो र यसमा क–कसको संलग्नता थियो भन्ने विषयमा रुकुम पश्चिम र जाजरकोट प्रहरीले संयुक्त रूपमा अनुसन्धानलाई अगाडि बढाएको जनाएका छन् । धेरैजसो जाजरकोटकै भएकाले आफ्नै जिल्लामा घटनाको अनुसन्धान प्रक्रिया अघि बढाउनुपर्ने पीडित पक्षको माग छ ।
घटनास्थल रुकुम भएकाले जाजरकोट प्रहरीको सहयोगमा घटनाको अध्ययन अनुसन्धान अगाडि बढाएर छिनोफानो हुने रुकुम पश्चिमका प्रमुख जिल्ला अधिकारी उपेन्द्रराज पौड्याल बताउँछन् ।
आफूले प्रेम गरेकी मल्ल थरकी केटी भगाउन गत १० जेठ दिउँसो जाजरकोटबाट स्थानीय नवराज विक आफ्ना १८ साथी लिएर सोती गाउँ पुगेका थिए । सोही दिन उनीहरूमाथि कुटपिट भएको थियो ।
गाउँलेले चारैतिरबाट घेरा हालेर आफूहरूलाई जबर्जस्ती भेरीमा खसाउन खोजेको र कुटपिट गरी ज्यान लिएको उक्त आक्रमणका परेर ज्यान बचाएका युवाहरूको दाबी छ ।
नवराजसँगै सोती गाउँ गएका भेरी नगरपालिका– ४ जाजरकोटका आशीष विक घर फर्किन लागेकै बेला एक्कासि आक्रमण भएको र आफ्ना साथीहरूलाई मारेरै नदीमा फालेको सुनाउँछन् ।
“दलित भएकै कारण नवराजले ठकुरीकी छोरीलाई खुलेर प्रेम गर्न पाएन,” आशीष भन्छन्, “ऊ र अरू साथीहरूलाई मारेरै भेरीमा फालिदिए । हामी भागेर बाँच्न सफल भयौँ ।”
घटनामा संलग्नताको आरोपमा पीडितका आफन्तले चौरजहारी– ८ का वडाअध्यक्ष डम्बरबहादुर मल्ल, केटीसहितका उनका बाआमा र अन्य गरेर २० जनाविरुद्ध जिल्ला प्रहरी कार्यालय जाजरकोटमा किटानी जाहेरी दिएका छन् ।
उक्त जाहेरीका आधारमा अहिलेसम्म १८ जनालाई पक्राउ गरी आवश्यक अनुसन्धान प्रक्रिया अगाडि बढाइएको रुकुम पश्चिम प्रहरीले बताएको छ ।
घटनाको निष्पक्ष छानबिन भएर दोषीमाथी कारबाही हुनेमा भने धेरैको शंका छ । तत्कालीन माओवादीले विगतदेखि नै रुकुम पश्चिमलाई आफ्नो आधार क्षेत्र भन्दै आएको थियो ।
उक्त क्षेत्रका नेकपामा आबद्ध उक्त क्षेत्रका वडाध्यक्षलगायत व्यक्तिहरू यस घटनामा मुछिएको बताइन्छ । सोही कारण सत्ता र शक्तिको आडमा अनुसन्धान प्रक्रियामा असर पर्न सक्ने नेकपा इतरका धेरैको दाबी छ । तर नेकपा रुकुम पश्चिमका नेताहरू पार्टीले त्यसो नगर्ने दाबी गरिरहेका छन् ।
नेकपा रुकुम पश्चिमका अध्यक्ष गोपाल शर्माले घटनाको निष्पक्ष छानबिन हुनुपर्ने भन्दै प्रेस नोट प्रकाशित गरिसकेका छन् । शर्माले पार्टीका तर्फबाट सत्यतथ्य बुझ्न र अनुसन्धानमा सहयोग पुर्याउन नेकपा कर्णाली प्रदेश कमिटी सदस्य चन्द्रबहादुर विकको संयोजकत्वमा तीन सदस्यीय समिति गठन गरेको जानकारी गराएका थिए ।
घटनाबारे नेकपाकै नेता–कार्यकर्ताले फरक–फरक धारणा व्यक्त गरिरहेका छन् । ठकुरीकी छोरीले दलित केटासँग प्रेम गरेकै कारण ज्यान गमाउनु परेको घटनाले सिंगो समाज र स्थानीय नेतृत्वलाई लज्जित तुल्याएको नेकपाकै एउटा पक्षको ठम्याइ छ । अर्को पक्ष घटनालाई राजनीतिक रंग दिन नहुने तर्क त गर्छ तर जातीय भेदभावकै कारण जघन्य अपराध हुन पुगेको तथ्यबारे खुलेर बोल्न चाहँदैन ।
सोती घटनाबारे नेकपाभित्रै पनि फरक–फरक धारणा सार्वजनिक हुन थालेका छन् । यसले गर्दा अनुसन्धान प्रक्रिया सत्ताको छायामा पर्न लागेको नागरिक समाज र पीडित पक्षको आशंका छ ।
गत १६ जेठमा नेकपा रुकुम पश्चिमले जिल्लामा उपलब्ध प्रदेश कमिटी सदस्यहरूको उपस्थितिमा जिल्ला कमिटी बैठक बसेर पाँच बुँदे निर्णय सार्वजनिक गरेको छ ।
तत्कालीन माओवादीले परिवर्तनको नारा दिएर जनयुद्ध थालेको ठाउँमै यस्तो अमानवीय घटना भएकाले उक्त पार्टीका नेताहरूले भन्ने गरेको समानता र परिवर्तनको भाषण खोक्रो सावित भएको स्थानीयको आरोप छ । अत: यो घटनापछि राजनीतिक परिवर्तनको स्तरमा सामाजिक र सांस्कृतिक रुपान्तरण अपुग भएको स्वीकार्दै उक्त निर्णयमा सरकारी संयन्त्रमार्फत भइरहेको छानबिन एवं अनुसन्धानलाई पार्टी र स्थानीय सरकारको तर्फबाट पूर्ण रूपले सहयोग गर्ने भनिएको छ ।
यो पनि पढ्नुस
छरछिमेक, स्थानीय निकाय, राजनीतिक दल, प्रहरीदेखि अदालतसम्म न्यायिक प्रक्रियाका बाधक
‘घटनाको पृष्ठभूमिमा अन्तरजातीय प्रेमसम्बन्ध, स्थानीय एवं बाहिरबाट आएका युवाहरूबीचको इगो र लकडाउन परिचालन गर्ने/गराउने मनोविज्ञान देखिए पनि भेरी नदी किनारमा पाँच जनाको शव भेटिएको र एक जना अझै बेपत्ता रहेको अवस्थाले घटना गम्भीर प्रकृतिको देखिन्छ,’ विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।
सोती घटनालाई परिवर्तनकारी पार्टीको प्रभावबाट अत्तालिएकाहरूले नै राजनीतिक रूप दिन खोजेको आरोप नेकपाले विज्ञप्तिमार्फत लगाएको छ ।
नेकपा रुकुम पश्चिमले यसअघि गठन गरेको तीन सदस्यीय समितिको अध्ययन प्रतिवेदन चाँडै सार्वजनिक गरिने दाबीसमेत गरेको छ । सोती घटनाका सन्दर्भमा दलित समुदायबाट व्यक्त प्रतिक्रियालाई सम्मान गर्दै पार्टीका तर्फबाट उत्पीडित वर्ग र समुदायको पक्षमा दृढतापूर्वक उभिने प्रतिबद्धतासमेत गरिएको छ ।
नागरिक समाज र सरोकारवालाको आलोचनाका कारण नेकपा उत्पन्न परिस्थितिलाई अनदेखा गर्न सक्ने अवस्थामा भने छैन ।
आफूहरूको पछिल्लो विज्ञप्ति नै पार्टीको आधिकारिक धारणा भएकाले नेता/कार्यकर्तालाई पनि सोहीअनुसार निर्देश गरिएको नेकपा रुकुम पश्चिमका अध्यक्ष गोपाल शर्मा सुनाउँछन् ।
“हामीले सबैलाई घटनाबारे सत्यतथ्य बुझेर मात्र प्रतिक्रिया दिन भनेका छौँ,” शर्मा भन्छन्, “आरोपका लागि लगाइने आरोपमा कुनै तुक छैन । घटनामा राजनीति गर्न खोजिँदै छ । हामी त्यसो हुन दिँदैनौँ ।’
नेकपा रुकुम पश्चिमको निर्णयपछि पार्टी नेताहरूका मिश्रित प्रतिक्रिया बाहिर आएका छन् । नेकपा कर्णाली प्रदेश सदस्य तथा प्रदेश सांसदसमेत रहेका रातो कामी पार्टी बैठकमा सोती घटनाको विषयमा गम्भीर छलफल भए पनि निर्णयबारे जानकारी नभएको बताउँछन् । व्यस्तताका कारण निर्णयहरू अध्ययन गर्न नपाएको बताउँदै नेता कामी दलित भएकै निहुँमा नवराजलगायतका युवाहरू मारिएको र कुटपिटमा परेको टिप्पणी गर्छन् ।
कम्युनिस्ट आन्दोलनको मूल थलोमै यस्ता घटना हुनु लज्जास्पद रहेको बताउँदै कामीले पार्टीभित्र यस विषयमा गम्भीर समीक्षा हुनैपर्नेमा जोड दिए ।
“मान्छे–मान्छेबीच कुनै पनि प्रकारका विभेद हुनुहुन्न र समानतामा आधारित समाज निर्माण गर्नुपर्छ भनेर लड्यौँ”, कामी भन्छन्, “तर समाजमा अहिले पनि विभेद जीवितै रहेछ । यस घटनाले एक पटक हामी सबैलाई झस्काएको छ ।”
सोती घटनाबाहेक पनि समाजमा कथित जातका आधारमा मान्छेबीचका अन्य विभेद कायमै रहेकाले त्यसलाई निमिट्यान्न पार्न अर्को आन्दोलन आवश्यक रहेको कामीको तर्क छ ।
नेकपा कर्णाली प्रदेश सदस्य तथा सोती घटना छानबिन संयोजक सदस्य चन्द्रबहादुर विक आफूहरूले घटनाबारे जाँचबुझ गरिरहेको दाबी गर्छन् । जातकै कारण कोही मारिनु दु:खद भएको विक सुनाउँछन् ।
“समितिको अध्ययनको निष्कर्ष नै पार्टीको धारणा हुने भएकाले हामीले प्राप्त जिम्मेवारी गम्भीरतासाथ सम्पादन गरिरहेका छौँ”, विक भन्छन्, “यो घटना हुनेबित्तिकै अहिलेसम्मको कम्युनिस्ट आन्दोलन र परिवर्तनका लागि गरिरहेको लगानी खेर गयो भनेर विश्लेषण गर्नु गलत हुन्छ ।”
समानता र परिवर्तनको नारा दिएर भएको १० वर्षे सशस्त्र युद्धको अग्रभूमि मानिएको रुकुममा नै जातीय विभेदको यति ठूलो घटना घट्नुलाई धेरैले दु:खद् भनेका छन् ।
अमेरिकाले बर्सेनि निकाल्ने आतंकवादसम्बन्धी प्रतिवेदन नेपालबारे फेरिएको धारणा...
लकडाउनपछि आफ्नो मुलुक फर्किएका भारतीय मजदुर सम्पर्कमै आएनन्, रेडजोनमा परेका स्वदेशकैलाई ल्...
सात दशकयताको दलीय तानातानको शिकार बन्दै आएको नागरिकता मुद्दामा यसपल्ट पनि विगतकै राजनीतिक ...
केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, बाग्मती प्रदेशसहितको सिन्धुपाल्चोक, काभ्रे र प्रदेश २ सर्लाहीब...
मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेललाई प्रदेशमा आएर केन्द्रीय भूमिका गुम्ने भय, पार्टी इन्चार्ज र अर्...
कोरोना महामारीले खर्च घटाउन र प्रशासनलाई चुस्त राख्न सबक सिकाए पनि अनावश्यक खर्च कटौतीमा भ...