राजधानीमा २६ साउनमा आयोजित एक कार्यक्रममा नेपाल उद्योग परिसंघका अध्यक्ष हरिभक्त शर्मा निकै उत्साहित देखिन्थे । ठूला व्यापारी तथा व्यवसायीहरूको गतिलै जमघट रहेको उक्त कार्यक्रममा शर्माले बारम्बार एउटै कुरा दोहोर्‍याए, ‘यो मौका खेर जान दिनुहुँदैन । यस्तो अवसर फेरि कहिल्यै आउँदैन ।’ मुलुकको सुध्रँदो राजनीतिक वातावरण र आर्थिक क्षेत्रमा देखिएको सुधारको संकेतप्रति उनको भनाइ लक्षित रहेको सहजै अनुमान लगाउन सकिन्थ्यो ।

गत आर्थिक वर्षमा मुलुकको अर्थतन्त्र ७.२ प्रतिशतले विस्तार भयो, जुन पछिल्लो दुई दशककै सबैभन्दा उच्च वृद्धिदर हो । उत्पादनमूलक क्षेत्रमा भएको लगानी, मौसमी अनुकूलता, सहज विद्युत् आपूर्तिलगायतका कारण उक्त वृद्धिदर सम्भव भएको हो । साथै, निजी तथा सार्वजनिक क्षेत्रबाट भएको उत्साहजनक लगानी र सकारात्मक विस्तारको परिणाम पनि यसलाई मानिन्छ । लगानीको वातावरण र ऊर्जा आपूर्तिको अवस्था गत वर्षकै जस्तो रहे चालू आर्थिक वर्षमा पनि वृद्धिदर सात प्रतिशतभन्दा बढी रहने प्रक्षेपण छ । पछिल्लो अवस्थाबाट शर्मा मात्र होइन, निजी क्षेत्रको ठूलो हिस्सा उत्साहित छ । यही मौका छोप्न लगानीकर्ताबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा सुरु भएको छ ।

उद्योग विभागमा विगत तीन वर्षयता दर्ता भएका उद्योगहरूलाई हेर्ने हो भने पनि निजी क्षेत्रमा देखिएको उत्साह केही हदसम्म पुष्टि हुन्छ । त्यस अवधिमा ठूला र साना गरी १ हजार ३ सय ८३ उद्योग दर्ता भएका छन्, जसमध्ये २ सय ६६ उद्योग ठूलो क्षमताका छन् । र, तिनको कुल पुँजी ३ खर्ब ७७ अर्बभन्दा बढी छ । यी उद्योगहरूमध्ये अधिकांशत: कृषि, पर्यटन, सेवा, उत्पादनमूलक र निर्माणलगायतका क्षेत्रसँग सम्बन्धित छन् । बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कर्जा प्रवाह पनि यिनै क्षेत्रमा अधिक भएको छ । जसबाट ३६ हजारभन्दा बढीको प्रत्यक्ष रोजगारी सिर्जना हुनेछ । राष्ट्र बैंकको पछिल्लो तथ्यांक अनुसार सिमेन्ट, मदिरा, घरजग्गा, छड र होटललगायतका उद्योगमा मात्रै २ सय ६० अर्ब रुपियाँभन्दा बढी कर्जा प्रवाह भएको छ । 

सानिमा बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत मो हन दाहाल नेपालमा अझै पनि लगानी विस्तार को प्रचुर सम्भावना रहेको बताउँछन् । दाहाल भन्छन्, “जनसंख्या र बढ्दो बजारलाई मध्यनजर गर्दा सम्भावनाका क्षेत्र अथाह छन् ।”

सिमेन्ट, छडलगायतका उद्योगको विस्तारमा तीन वर्षअघिको विनाशकारी भूकम्पलाई प्रमुख कारण मान्छन् व्यवसायीहरू । हुन पनि पुन:निर्माणका लागि ठूलो परिमाणमा यी बस्तुहरूको आवश्यकता पर्ने आकलन गर्दै निजी क्षेत्रले लगानी विस्तार गरेको छ । र, यी सामग्रीको बजार पनि ह्वात्तै बढेको छ । पुरानादेखि उदाउँदा व्यापारिक घरानाले समेत यी सामग्रीको उद्योग स्थापनामा ठूलो पुँजी परिचालन गरेको देखिन्छ । मुलुकमा छडको मात्र वार्षिक ४० अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको कारोबार हुने गरेको अनुमान छ । र, त्यो बर्सेनि २० प्रतिशतभन्दा बढीले बढ्दो छ । पछिल्लो दुई वर्षमा त त्यो वृद्धिदर दुई गुणाले बढेको व्यवसायीहरू दाबी गर्छन् । 

वार्षिक ५० अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको सिमेन्ट नेपालमा खपत हुने गरेको व्यवसायीहरूको भनाइ छ । र, सिमेन्टको माग पनि हरेक वर्ष २० प्रतिशतले बढ्ने क्रम छ । आकर्षक कारोबार र बढ्दो बजारकै कारण व्यवसायीहरूले सिमेन्ट र छड उद्योगको क्षमता विस्तारदेखि नयाँ उद्योग स्थापनामा आफ्नो पुँजी खर्चन थालेका छन् । सातवटा छड उत्पादन गर्ने रोलिङ मिल्स उद्योग स्थापनाको क्रममा छन् । एउटा रोलिङ मिल खोल्न कम्तीमा पनि एक अर्ब रुपियाँभन्दा बढी आवश्यक पर्छ । त्यसैगरी सिमेन्टका पनि आठवटा नयाँ उद्योगहरू खुल्ने क्रममा छन् । एउटा सिमेन्ट उद्योग सञ्चालनमा ल्याउन कम्तीमा पनि ३ अर्ब रुपियाँभन्दा बढी आवश्यक पर्छ । 

यसअघि वित्तीय क्षेत्रमा पहिचान बनाएका व्यावसायिक समूहहरू पनि सिमेन्ट उद्योगमा लगानी गर्नर्े जमर्कोमा छन् । त्यसको पछिल्लो उदाहरण हो– आईएमई समूह, जसले दाङमा उद्योग स्थापना गर्दैछ । पुराना सिमेन्ट उद्योगहरूले क्षमता विस्तार गर्ने क्रम पनि जारी छ । भैरहवास्थित अर्घाखाँची सिमेन्टले चार अर्ब रुपियाँ थप लगानी गर्दैछ । त्यसबाहेक जगदम्बा, अम्बे, सर्वोत्तम, घोराही सिमेन्टलगायतले आफ्नो क्षमता विस्तार गरिरहेका छन् । यसअघि क्लिंकर पिसेर सिमेन्ट उत्पादन गरेको चौधरी समूह पनि थप ६ अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको लगानीमा आफ्नै चुनढुंगा खानीको कच्चा पदार्थबाट सिमेन्ट उत्पादन थाल्ने तयारीमा छ । मध्य र पश्चिम नेपालमा बढी केन्द्रित रहँदै सिमेन्ट उद्योगहरू पूर्वका मेची र कोसी क्षेत्रमा समेत विस्तार हुन थालेका छन्, जुन उद्योगमा करिब पाँच अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको लगानी रहनेछ । त्यसैगरी कयाल समूहले वीरगन्जमा जस्तापाताको उद्योगको काम अघि बढाइसकेको छ ।

पछिल्लो समयमा उल्लेख्य लगानी आकर्षित गर्ने मदिरा उद्योगले नेपालमा बर्सेनि करिब ८० अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको स्वदेशी मदिराको बजार रहेको अनुमान छ । यसमध्ये चार अर्ब रुपियाँ बराबरको विदेशी मदिरा आयात हुन्छ । र, यो बर्सेनि २० प्रतिशतभन्दा माथि वृद्धि भइरहेको सरकारी दाबी छ । यस बजारमा व्यवसायीहरूको आँखा नपुग्ने भन्ने कुरै भएन । त्यही भएर त स्थापित मदिरा उद्यमीदेखि अन्य व्यवसायमा संलग्न रहेका व्यवसायीहरूले समेत मदिरा उद्योगमा लगानी बढाउँदै छन् । व्यवसायी विजय शाह नेतृत्वको जावलाखेल औद्योगिक समूहले भैरहवामा नयाँ बियर उद्योग स्थापना गर्दै छ । त्यसबाहेक विशाल र शारदा समूहले पनि नयाँ बियर उद्योगमा लगानी गरिरहेका छन् । एउटा बियर उद्योग खोल्न कम्तीमा ६० करोड रुपियाँ लाग्ने व्यवसायीहरू बताउँछन् । त्यसबाहेक दुई दर्जनभन्दा बढी मदिरा उद्योगलाई उत्पादन अनुमति दिइएको सरकारी अभिलेख छ । यस अनुसार, २५ अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको लगानी रहेको स्वदेशी मदिरा उद्योगमा उल्लेख्य वृद्धि हुने देखिन्छ ।

विगत केही वर्षयता जलविद्युत् क्षेत्रले पनि निजी क्षेत्रको लगानी आकर्षित गरेको छ । हाल निजी प्रवद्र्धकहरूबाट १ हजार २ सय मेगावाटभन्दा बढी जडित क्षमताका विद्युत् आयोजना निर्माणाधीन छन् । यी आयोजनाको प्रतिमेगावाट १९ करोडका हिसाबले २ सय २८ अर्ब रुपियाँ लगानी हुने देखिन्छ । यसमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको ७० प्रतिशत कर्जा प्रवाह भएको मान्दा निजी प्रवद्र्धकहरूले मात्र पनि करिब ७० अर्बको हाराहारीमा लगानी गरेका छन् । पछिल्लो समय ठूला व्यापारी घरानाले समेत जलविद्युत् क्षेत्रमा लगानी गर्न थालेका छन् । मोती दुगड नेतृत्वको समूहले दोलखास्थित १ सय ४० मेगावाटको लाप्चे खोला जलविद्युत् आयोजनाको निर्माण गर्ने भएको छ, जसमा ३० अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको लगानी रहनेछ । निजी क्षेत्रको अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो यस परियोजनालाई व्यवसायीहरू निकै आँटिलो दाबी गर्छन् ।

पर्यटन क्षेत्रमा पनि ठूलो परिमाणमा लगानी आकर्षित भएको छ । पोखरा र भैरहवामा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण र त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको विस्तारसँगै सन् २०२० सम्ममा २० लाख पर्यटक भित्र्याउने सरकारी लक्ष्य छ । हालको वार्षिक सात लाख पर्यटकलक्षित होटलहरू त्यतिबेला अपुग हुनेछन् । त्यसलाई ध्यानमा राख्दै व्यवसायीहरूले होटल क्षेत्रमा उल्लेख्य लगानी बढाएका छन् । उद्योग विभागका अनुसार पछिल्लो चार वर्षमा दुई दर्जनको हाराहारीमा तारे होटलको अनुमति लिइएको छ, जसमा करिब ४० अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको लगानी हुनेछ । यसमध्ये केहीमा प्रत्यक्ष विदेशी लगानी रहेको छ भने केहीमा स्वदेशी व्यवसायीहरूले नै लगानी गरेका छन् । गत आर्थिक वर्षमा मात्र करिब सात अर्ब रुपियाँ लगानीमा पाँचवटा ठूला होटलको निर्माण सुरु गरिएको छ ।

पछिल्लो चार वर्षमा अनुमति पाएका फेयरफिल्ड मेरियट, होटल मलबेरीलगायतका केही होटल त सञ्चालनमै आइसकेका छन् । त्यसबाहेक स्तरीय पर्यटकलक्षित बुटिक होटल खोल्ने होड पनि चलेको छ । विगत एक वर्षभित्र राजधानीमा आधा दर्जन बुटिक होटल खुलेका छन् । उपत्यकाबाहिर पनि पोखरा, बुटवल, धनगढी, वीरगन्ज, नेपालगन्जस्ता सहरहरूमा तारे होटलको संख्या थपिने क्रममा छ । 

बैंक तथा बिमा क्षेत्रमा पनि ठूलो मात्रामा लगानी विस्तार भएको छ । राष्ट्र बैंकले दुई वर्षअघि बैंक तथा वित्तीय संस्थाको पुँजी वृद्धि गर्ने योजना ल्याएसँगै नेपालको निजी क्षेत्रको ठूलो रकम त्यसतर्फ सोझियो । केन्द्रीय बैंकले असार ०७४ भित्र वाणिज्य बैंकको चुक्ता पुँजी दुई अर्ब रुपियाँबाट बढाएर आठ अर्ब पुर्‍याउनुपर्ने व्यवस्था गरेको थियो । सबैजसो बैंंकका प्रमुख सञ्चालकमा ठूला व्यापारिक घराना नै रहेका हुँदा पुँजी बढाउन पनि उनीहरूले नै थप लगानी गर्नुपर्ने बाध्यता थियो ।

बिमा क्षेत्रले पनि उल्लेख्य मात्रामा पुँजी आकर्षित गरेको छ । बिमा क्षेत्रको नियामक निकाय बिमा समितिले जीवन बिमा कम्पनीको ५० करोड चुक्ता पुँजीलाई दुई अर्ब र निर्जीवन बिमा कम्पनीको चुक्ता पुँजी २५ करोडबाट १ अर्ब रुपियाँ पुर्‍याउन असार ०७५ को समयसीमा तोकेको छ । यसले पनि निजी क्षेत्रको ठूलो लगानी त्यता सोझिनेछ । त्यसैगरी केही महिनाअघि मात्र सरकारले थप १० वटा नयाँ जीवन बिमा कम्पनीलाई सञ्चालन अनुमति दिएको छ । तीमध्ये केही त सञ्चालनमा आइसकेका छन् । दसवटै कम्पनी सञ्चालनमा आएको खण्डमा २० अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको पुँजी आवश्यक पर्ने छ । यसबाहेक टेलिकम, सूचना/प्रविधि अस्पताल, चिनी उद्योगलगायतमा पनि निजी क्षेत्रले आफ्नो लगानी बढाउँदै लगेको छ । 

परम्परागत उद्योगबाहेक पनि केही नवीन प्रविधिमा आधारित उद्योगहरू पनि खुल्ने क्रममा छन् । त्यसको पछिल्लो उदाहरण हो, अटोक्लेभ्ड ऐरेटेड कंक्रिट (एईसी) ब्लक्स उद्योग । अन्य साधारण इँटाभन्दा सस्तो, हलुँगो र बलियो मानिने ब्लक्स उत्पादनका लागि दर्ता भएका पाँचवटा उद्योगमध्ये तीनवटा सञ्चालनमा आइसकेका छन् । यी प्रत्येक उद्योगमा कम्तीमा पनि ५० करोड रुपियाँभन्दा बढी लगानी भएको व्यवसायीहरूको दाबी छ । चितवनमा उद्योग रहेको एरो ब्रिक्स नेपालले त दुई महिनाअघि नै आफ्नो उत्पादन बजारमा ल्याइसकेको छ । 

त्यसैगरी विशाल समूहले विराटनगरमा टायर उद्योग खोल्ने तयारी अन्तिम चरणमा छ । अर्थविद् सुजीव शाक्य अर्थतन्त्रमा देखिएको पछिल्ला संकेतलाई अवसरका रूपमा लिनुपर्ने ठान्छन् । तर, यसलाई निजी क्षेत्रले असल मूल्य–मान्यता स्थापित गर्ने अवसरका रूपमा पनि लिनुपर्ने उनको भनाइ छ । भन्छन्, “लगानी विस्तारसँगै असल संहिता, जिम्मेवारीपन, पारदर्शीतालाई पनि बिर्सन मिल्दैन । त्यसलाई गम्भीर रूपमा नलिएमा नेपालको व्यावसायिक क्षेत्रको स्तर माथि पनि जाँदैन र अहिले देखिएको सकारात्मक वातावरण दिगो हुनेछैन ।”