त्रि –जुद्ध हाई स्कुल, वीरगन्जको हेडमास्टर भएर जाँदा म २५ वर्षको थिएँ । ९ र १० कक्षालाई अंग्रेजी पढाउँथेँ । सरकारी जागिर भएकाले माल अड्डाबाट मासिक ९० रुपियाँ तलब दिइन्थ्यो भने स्कुलले त्यसमा ५५ रुपियाँ थपिदिन्थ्यो । यसरी मासिक १ सय ४५ रुपियाँ तलब बुझ्थेँ ।

वीरगन्जको तेलगोदाम टोलमा एउटा सानो टिनको छाप्रो बनाएर सुरु भएको त्यो स्कुल काठमाडौँको दरबार हाई स्कुलभन्दा कुनै मानेमा कम थिएन । वीरगन्जका व्यापारी दाजुभाइ ठाकुरराम र रघुवीररामले स्कुललाई त्यस अवस्थासम्म पुर्‍याएका थिए । जहानियाँ राणा शासनको समय भएकाले साहेबज्यू र राणाजीहरूको हैकम मोफसलमा पनि उत्तिकै थियो । त्यतिबेला विद्यालय सञ्चालक समितिको अध्यक्षमा वीरगन्जका बडाहाकिम सोमशमशेर जबरा थिए भने सचिवमा माहिला साहेबज्यू किशोरेन्द्रविक्रम शाह । 

नियुक्ति लिएर पुग्नासाथ मलाई त्यस स्कुलको अनुशासन र पढाइले धेरै सतायो । कसरी हुन्छ विद्यार्थी र शिक्षकमा अनुशासन कायम गर्ने र पढाइमा अब्बल बनाउने भन्नेमै म केन्द्रित भएँ । जीवनेश्वर मिश्र, भगवानदास द्विवेदी, सोमनाथ झा र मुकुटधारी लालदास गरी चार शिक्षक थिए । शिक्षकहरूको पारिश्रमिक ८० देखि ९० रुपियाँ थियो । त्यति तलबमा उनीहरूलाई स्कुलमा राख्न कठिनाइ देखेँ र कार्यभार सम्हालेको १३औँ दिनमै शिक्षकको तलब २५ प्रतिशतले वृद्धि गर्न सञ्चालक समितिमा प्रस्ताव लगेँ । विद्यालय शिक्षामा सुधार नगरी विद्यार्थीको शैक्षिक स्तर र अनुशासन कायम गर्न सकिँदैन भन्ने सोचेरै मैले यो प्रस्ताव लगेको थिएँ । शिक्षकहरूले ट्युसनभन्दा विद्यालयको पढाइप्रति ध्यान दिऊन् भन्ने मेरो सोच थियो ।

सञ्चालक समितिका अध्यक्ष राणाको घरमा बसेको बैठकले मेरो प्रस्ताव पारित गर्‍यो । तर, महिनाको अन्त्यमा तलब दिने बेलामा सचिवले पूरा तलब निकासा दिएनन् । शिक्षकहरूको प्रतिनिधिमण्डलले अध्यक्ष र उपाध्यक्ष पशुपति घोषको घरसम्मै पुगेर त्यसको जानकारी गरायो । शिक्षकहरूले बढेको रकम नदिएसम्म तलब बुझ्न इन्कार गरेपछि सचिव शाह बढतलब दिन बाध्य भए ।

हेडमास्टर भएर त्यहाँ पुगेको महिना दिन मात्र भएको थियो, उनै शाह विद्यालयमा आए र पढाइरहेको कक्षा कोठामा निरीक्षणको शैलीमा पसे । उनी त्यसरी कक्षा कोठामा प्रवेश गर्दा शिक्षकले कुर्सी छोडिदिएर विद्यार्थीसँगै गएर बस्नुपर्ने प्रचलन रहेछ । मैले त्यस्तो केही गरिनँ । उनले मलाई एकछिन घुरेर हेरे तर मैले वास्ता गरिनँ । खुरुखुरु पढाइरहेँ । कक्षा सकेर अफिस कोठामा पुग्दा उनी त मेरो कुर्सीमा गजधम्म बसेका रहेछन् । मलाई यो कुरा सैह्य भएन । मैले सीधै भनेँ, ‘आइन्दा हेडमास्टरको स्वीकृति लिएर मात्र स्कुल आउनु होला । अर्को कुरा, हेडमास्टरको कुर्सीमा यसरी बस्ने अधिकार तपाईंलाई छैन । उठिहाल्नूस् र गइहाल्नूस् ।’ उनी रातोपिरो भए । तर, मलाई तथानाम भन्न पनि छुटाएनन् । अन्त्यमा ‘ पख’, ‘देखौला’ भन्दै स्कुलबाट बाहिरिए ।

प्रतिशोध लिनका लागि सचिव शाहले भारतको मुजफ्फरपुरका कामेश्वर झालाई चिट्ठी लेखेर शिक्षक नियुक्त गरे र स्कुलमा मेराविरुद्ध विद्यार्थीहरू उचालेर जाइलाग्न खोजे । शिक्षकहरूमा विभाजन ल्याउन नसके पनि शाहले झामार्फत विद्यार्थीबीचमा फाटो ल्याए । 

विसं २००५ को १० कक्षाको टेस्ट परीक्षा सुरु हुँदै थियो । म भाइको उपचारका लागि दरभंगा गएको थिएँ । झाले शिक्षकहरूको सहयोगमा बनाएका प्रश्नपत्र मिल्क्याएछन् र आफूले ट्युसन पढाएका विद्यार्थीको सल्लाह र सुझावमा प्रश्नपत्र बनाई मुजफ्फरपुर गएर छपाएछन् । यो कुरा थाहा पाएपछि म दरभंगाबाट वीरगन्ज आएँ र शिक्षकहरूको सल्लाहमा नौ विषयका प्रश्नपत्र तुरुन्तै तयार गरी दरभंगामै छपाएर ल्याएँ । तर, हामीले झालाई थाहा दिएका थिएनौँ । उनी आफूले ट्युसन पढाएका विद्यार्थीको रोहबरमा बनाएका प्रश्नपत्रका आधारमा परीक्षा हुने भयो भनेर दंग थिए । तर, शिक्षकहरूले बनाएका प्रश्नपत्रका आधारमा परीक्षा समाप्त भएपछि उनले बखेडा झिके । 

सञ्चालक समितिको बैठक बोलाएरै यस विषयमा रडाको मच्चाइयो । दुईथरी प्रश्नपत्र छाप्नुको कारण र विवादबारे छलफल भयो । झा र मैले आ–आफ्ना कुरा राख्यौँ । सधैँ प्रश्नपत्र छाप्ने छापाखानाले ‘के कति कारणले यसपटक प्रश्नपत्र छपाउन आउनुभएन ?’ भनी लेखेको चिट्ठी पनि प्रमाणका रूपमा पेस गरेँ । सञ्चालक समिति बैठक राणा–शाह एकातिर र अरू अर्कोतर्फ भएर सकियो । घोष भने तटस्थ बसे ।

दोहोरो प्रश्नपत्रको घटना यत्तिमै टुंगिएन । सचिव किशोरेन्द्रविक्रम शाहले शिक्षा डाइरेक्टर मृगेन्द्रशमशेर राणासम्म पुर्‍याए । मृगेन्द्रशमशेर मप्रति त्यति सकारात्मक थिएनन् । किनभने, दोहोरो प्रश्नपत्रको घटनापूर्व मलाई काठमाडौँको महावीर स्कुलमा सरुवा गरेर त्यहाँ चलेको राणाविरोधी आन्दोलन मेरै नेतृत्वमा दबाइयोस् भन्ने उनी चाहन्थे । मैले त्यस्तो कुरामा फस्न इन्कार गरेपछि उनी मप्रति रुष्ट भएका थिए ।

शिक्षा डाइरेक्टरले इन्स्पेक्टर अफ स्कुल्स नेत्रविक्रम थापालाई यस घटनाको सत्यतथ्य बुझ्न वीरगन्ज पठाए । उनले वीरगन्जको रेल्वे स्टेसनमा सबै वस्तुस्थिति बुझे । उनले यस घटनाबाट बचे पनि प्रजातन्त्रका पक्षमा नेपाली कांग्रेसले आह्वान गरेको आन्दोलन विद्यालयमा प्रवेश गराएर फसाउने षड्यन्त्र भइरहेको जानकारी दिए । थापासँगको कुराकानीपछि मैले दायाँबायाँ केही सोचिनँ । सरासर टेलिफोन अफिस गएँ र शिक्षा डाइरेक्टर मृगेन्द्रशमशेरलाई फोन गरेर आफू स्कुलबाट अलग भएको जानकारी गराएँ । विसं ००६ को शिवरात्रिका दिन लिखित राजीनामा दिएँ र त्रि–जुद्ध हाई स्कुलबाट सदाका लागि बिदा भएँ ।

प्रस्तुति: ईश्वरी ज्ञवाली