राजा महेन्द्रले शासनसत्ता आफ्नो हातमा लिएपछि तुलसी गिरी र विश्वबन्धु थापाको चकचकी बढ्यो । राजा पनि तिनीहरूसँग बच्नुपर्ने अवस्था थियो । किनभने, तिनीहरूले कहीँ लगेर फसाउन सक्थे । नेपाली कांग्रेसमा त यिनीहरूले उधुम नै मच्चाएका थिए । बीपी कोइरालालाई प्रभावमा पारेर पार्टीभित्र अनेक चलखेल र गुटबन्दी चलाएका थिए । 

तुलसी गिरीसँगको मेरो पहिलो भेट रोचक छ । जतिबेला म वीरगन्जमा पढाउँथेँ, काठमाडौँ आउने क्रममा एक व्यापारी मित्रले एक सय रुपियाँ दिएर सुटको कपडा ल्याइदिन आग्रह गरे । मैले उनको आग्रह टाल्न सकिनँ । जब मैले काठमाडौँबाट लगेर त्यो कपडा दिएँ, उनले दरभंगामा रहेका तुलसी गिरीसमक्ष पुर्‍याइदिन भने । बल्ल चाल पाएँ, त्यो सुटको कपडा त तुलसी गिरीले मगाएका रहेछन् । एमबीबीएस उत्तीर्ण गरेको खुसीयालीमा उनले सुटको कपडा मगाएको कुरा मसँगको त्यही भेटमा भनेका थिए । त्यसपछि मेरा मामाका छोरा र उनले पटनामा संयुक्त रूपमा औषधि पसल सञ्चालन गर्दा दोस्रोपटक उनीसँग भेट भएको थियो ।

१ पुस ०१७ को कदमपछि राजा महेन्द्रले आफ्नो नेतृत्वमा बनाएको सरकारमा सुरुमा परराष्ट्र र रक्षा मन्त्रालयको जिम्मेवारी गिरीलाई सुम्पिएका थिए । त्यतिबेला जनकपुरका गिरी थरका एक व्यापारीले चामल निकासी गर्ने क्रममा गरेको भ्रष्टाचार खुब चर्चामा आएको थियो । त्यसको समाचार लेख्ने क्रममा मैले ती व्यापारीलाई तुलसी गिरीका नातेदार भनेर उल्लेख गरेँ । गिरीले मलाई भेटेरै त्यस समाचारप्रति आपत्ति जनाए, ‘गिरी थरको कुनै व्यक्तिले भ्रष्टाचार गरेकामा मेरो नाम किन मुछ्नुपर्‍यो ? के हरेक गिरी थरका व्यक्ति मेरा नातेदार नै पर्छन् र ?’ तर, यतिका बाबजुद पनि व्यक्तिगत रूपमा गिरी र मेराबीच राम्रै सम्बन्ध थियो । मीठो बोल्थे, भेटघाट हुँदा राम्रै व्यवहार गर्थे ।

०१६ मा प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालाको निमन्त्रणमा चिनियाँ समकक्षी चाउएनलाई नेपाल भ्रमणमा आएका थिए । कोइराला र चाउएनलाइबीच पोखरामा लामो संवाद भयो । त्यही कुराकानीमा हो, सगरमाथाबारेको विवाद टुंग्याइएको । काठमाडौँ फर्किएर भ्रमण टोलीसँगै आएका चिनियाँ उच्च सैनिक अधिकृत मार्सल चेन यीको उपस्थितिमा पत्रकार सम्मेलन भयो । र, सगरमाथाको चुचुरोको केही वर्गफिटबारे निर्णय हुन बाँकी रहे पनि धेरै कुरा मिलिसकेको र त्यसबारेको विवाद संवादमार्फत टुंग्याउने सहमति भएको कोइरालाले जानकारी गराए ।

तर, दुर्भाग्य ! बीपी कोइरालाको सरकार अपदस्थ गरेपछि राजा महेन्द्रले सगरमाथाको चुचुरोको केही वर्गफिट होइन, सम्पूर्ण उत्तरी मोहडा चिनियाँ भूभागमा पर्ने उद्घोष गरिदिए । आफ्नो राजनीतिक अभियानमा चिनियाँ समर्थन बटुल्ने यो रणनीतिक प्रयास थियो, जसमा उनी सफल पनि रहे ।

वास्तवमा नेपालमा चिनियाँ प्रभाव र चलखेल बढाउन तुलसी गिरीको ठूलो हात छ । १ पुसको घटनापछि परराष्ट्र, रक्षा र राजदरबारसम्बन्धी मन्त्रालयको जिम्मेवारी पाएका गिरीले ०२३ तिर जब आफू सबै पदबाट मुक्त भए, मसँग गरेको कुराकानीले पनि धेरै कुरा प्रस्ट पार्छ । ०१९ मा जतिबेला गिरी मन्त्रिपरिषद् को उपाध्यक्ष भए, चिनियाँ राजदूत चाङ सी चीले नेपालमा एउटा पत्रिकालाई आर्थिक सहयोग गर्न चाहेको कुरा गरेका रहेछन् । गिरीले टंकप्रसाद आचार्य र मणिराज उपाध्यायसँग कुरा गर्न सल्लाह दिएपछि चिनियाँ राजदूतले उनीहरूलाई भेटे । तर, दुवै जनाले आर्थिक सहयोग लिन इन्कार गरेपछि तुलसी गिरीकै सल्लाहमा चिनियाँ राजदूत गोविन्द वियोगीलाई भेट्न पुगेका थिए । 

वास्तवमा त्यतिबेला नेपालमा भारत, सोभियत संघ, अमेरिका आदि देशका समर्थन र सहयोगमा पत्रपत्रिका प्रकाशित हुन्थे । त्यो कुरा चीनले पनि राम्रोसँग बुझेको थियो । राजा महेन्द्रले प्रजातान्त्रिक सरकार अपदस्थ गरी आफ्नै नेतृत्वमा शासन सञ्चालन गर्न सुरु गरेपछि चीनले आफ्ना राजदूत चाङ सी चीमार्फत नेपालमा आफ्नो प्रभाव बढाउने प्रयास स्वरूप यो सब गतिविधि गरिरहेको थियो । 

चिनियाँ आर्थिक सहयोगमा गोविन्द वियोगीको सम्पादकत्वमा मातृभूमि प्रत्रिका प्रकाशित हुन थालेपछि मैले वियोगीलाई चिनियाँ लगानीबारेमा धेरैपटक सोधेको थिएँ । तर, हरेकपटक उनी आलटाले जवाफ दिएर पन्छिन्थे र ‘तुलसी गिरीसँग यसबारेमा कुरा गरेर तपाईंलाई जवाफ दिन्छु’ भन्थे । तर, उनले कहिल्यै जवाफ दिएनन् । अहिले त उनी पनि यस धरतीमा छैनन् । नेपाली पत्रकारिताको इतिहासमा वियोगी त्यस्ता व्यक्ति हुन्, जो समाचार नलेखीकनै सम्पादक भएका थिए र आजीवन सम्पादक नै रहेका थिए ।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक नेता पुष्पलाल श्रेष्ठले तत्कालीन मन्त्रिपरिषद् उपाध्यक्ष तुलसी गिरीले टंकप्रसाद आचार्यमार्फत मणिराज उपाध्यायलाई राखेको चिनियाँ प्रस्तावको गुह्य कुरै नबुझी ममाथि टिप्पणी गरेका थिए । उनले मेरो नामै किटेर दरभंगाबाट प्रकाशित हुने स्वतन्त्र कम्युनिस्ट बुलेटिनमा लेखेका थिए, ‘मदनमणि दीक्षितले तुलसी गिरीबाट गैँडाछाप नोट लिएर समीक्षा चलाइरहेको छ ।’

प्रस्तुति: ईश्वरी ज्ञवाली