तस्बिर खिच्नु सुरुमा मेरो सोख थियो । बिस्तारै पेसा बन्यो । आर्थिक गर्जो टार्न मैले तस्बिर खिच्ने र घरमै धुलाउने गरेँ । बाल्यकालदेखिकै सोखका कारण विभिन्न सेकेन्ड ह्यान्ड क्यामरा किनेर तस्बिर खिच्थेँ । लेखन पत्रकारितातर्फ नलागेको भए सायद फोटो पत्रकारका रूपमा मेरो चिनारी बन्थ्यो होला ।

मैले पहिलोपटक किनेको क्यामरा कोडाक ब्राउनी हो, जसमा एक रोल फिल्म राख्दा आठवटासम्म तस्बिर खिच्न मिल्थ्यो । त्यतिबेला त्यो क्यामेरा पाँच रुपियाँमा किनेको थिएँ । त्यसमा करिब सयवटा रिल प्रयोग गरेँ हुँला तर सद्दे तस्बिर भने तीनवटा मात्र निस्के । त्यसपछि १३ रुपियाँ खर्चेर इन्साइन फुल भ्यु नामक क्यामरा किनेँ । दोस्रो विश्वयुद्ध सुरु हुनुभन्दा दुई महिनाअघि किनेको त्यस क्यामराबाट पाँच सयजति तस्बिर खिचेँ । त्यसबेलाका ती तस्बिर अहिले पनि मसँग सुरक्षित छन् ।

त्यसपछि बिसा–४.५ क्यामराप्रति रुचि बढ्यो र ७५ रुपियाँ खर्चेर त्यो पनि किनेँ । त्यसले पहिलोपटक मेरा मातापिताको तस्बिर खिचेँ । परिवारको ग्रुप फोटो खिच्दा मेरी श्रीमतीलाई पनि पछाडि राख्न खोज्दा ‘बुहारीलाई राखेर पनि तस्बिर खिच्छन् !’ भनेर पिताजीले हकार्नुभयो । त्यो पहिलो पारिवारिक तस्बिरमा मेरी श्रीमती अटाइनन् ।

चन्द्रशमशेरकी कान्छी श्रीमतीतर्फका कान्छा छोरा मदनशमशेरले विसं १९९० को महाभूकम्प जाँदा खिचेको धरहराको तस्बिर ज्यादै प्रख्यात थियो । दुई टुक्रा भएको धरहरा जमिनमा नखस्दैको क्षणलाई उनले आफ् नो क्यामरामा कैद गरेका थिए । नेपालको फोटोग्राफी क्षेत्रमा त्यस किसिमको तस्बिर बिरलै खिचिन्छन् । त्यो तस्बिर देखेपछि म पनि तस्बिर खिच्ने उपक्रममा पूर्णत: पेसेवरजस्तो भएँ ।

पोट्रेट तस्बिरमा मेरो विशेष रुचि थियो । कस्तासम्म घटना बेहोरेको छु भने कुनै कुमारी केटीको विवाह भएन भने राम्रो तस्बिर खिचाएर केटा पक्षकहाँ पठाउनुपर्दा पनि तस्बिर खिच्न मेरो घरसम्मै आउँथे । त्यही सिलसिलामा वीरगन्जका रामअवतार सोनारले आफ् नी छोरीको तस्बिर धेरै ठाउँबाट अस्वीकृत भएपछि मकहाँ आएको बताएका थिए । छोरी गहुँगोरी तर तस्बिर सबै काला निस्किए भन्ने उनको गुनासो थियो । मैले तस्बिर खिचेर पठाएको महिना दिनमै उनको विवाह भएछ । पछि रामअवतार खुसी भएर मलाई धन्यवाद दिन आएका थिए ।

नेपाल राष्ट्र बैंकका तत्कालीन गभर्नर यादवप्रसाद पन्तकी निजी सेक्रेटरी असाध्यै राम्री थिइन् । एक दिन उनी मेरो घरमा तस्बिर खिचाउन आइन् । मैले टेबलमा उनको दाहिने हात टेकाएर त्यसमाथि चिउँडो राख्न लगाई तस्बिर लिएँ । मैले खिचेका असाध्यै राम्रा तस्बिरमध्ये उनको पनि एक भयो । मकहाँ आउने अन्य ग्राहकलाई लोभ्याउने पोस्टर नै बन्यो उनको तस्बिर । एक दिन म पन्तलाई भेट्न राष्ट्र बैंक पुगेको थिएँ, उनकी सेक्रेटरीले आफ्ना तस्बिर देखाएर ग्राहक तानेकामा आपत्ति जनाउँदै ‘म के लोभ्याउने वस्तु हुँ !’ भनेर झपारिन् पनि ।

त्यस्तै, शिवहरिसिंह प्रधान ‘पागल’ले नेपाल : हु इज हु भन्ने पुस्तकका लागि राजनीतिक नेताहरूको तस्बिर मागे । मैले सम्बन्धित पार्टीका शीर्ष नेताको चिट्ठी ल्याए मात्र ती तस्बिर उपलब्ध गराउने बताएँ । उनले चिट्ठी लिएरै कम्युनिस्ट पार्टीलगायत भूमिगत थुप्रै नेताका तस्बिर लिएर गए । पछि थाहा पाएँ, ती त उनले दरबार र सोभियत संघका निम्ति खरिद गरेका रहेछन् । चिट्ठी पनि नक्कली ल्याएका रहेछन् ।

फोटोग्राफी क्षेत्रमा लागेर मेरा लागि ज्यादै दु:खद क्षण विराटनगरको घटना बन्यो । प्रसंग ०२१ सालको हो । विराटनगरमा रहेकी मेरी भान्जी सरलाले आफ्नी सहपाठीको तस्बिर खिचिदिनुपर्‍यो भनेर काठमाडौँ ल्याइन् । त्यतिबेला म प्युखाटोलमा बस्थेँ । तस्बिर खिच्दा उनको अनुहारमा न कुनै कान्ति, न त मुस्कुराहट नै थियो । यस्तो अवस्थामा युवतीको तस्बिर राम्रो नआउने ठम्याएर मुस्कुराउन आग्रह गरेँ । उनले जीवनमा कहिल्यै पनि नमुस्कुराउने कसम खाएको बताइन् । मलाई बडो अनौठो लाग्यो । खुबै जिज्ञासा राख्दा पनि उनले आफ् नो कुरा बताइनन् । ‘यस्तो अवस्थामा खिचेको तस्बिर राम्रो आउँदैन’ भन्दै उनलाई फिर्ता पठाएँ र अरू कुनै दिन आउन भनेँ । 

विराटनगरबाट तस्बिर खिच्नकै लागि बारम्बार काठमाडौँ आउन सम्भव थिएन । तसर्थ, आएका बेला एउटा तस्बिर खिचेर फर्किने जिद्दी उनीहरूले गरे । र, दुई दिनपछि फेरि आए । यसपटक फर्काउनु उपयुक्त लागेन । उनलाई कुर्सीमा बसालेर क्यामरा तयार गरी म साइडमा उभिएँ र उनलाई हँसाउन अनेक किसिमका किस्सा र परिकथा सुनाउन थालेँ । यसैबीच उनको अनुहार केही उज्यालो र मुस्कुराएजस्तो भयो । मैले बटन दबाइहालेँ । 

भोलिपल्ट धुलाएर हेर्दा मुस्कुराएको उनको सुन्दर तस्बिर निस्कियो । मलाई पनि खुसी लाग्यो । तस्बिर दिएर उनीहरूलाई बिदा गरेँ । उनीहरू विराटनगर पुगेपछि भान्जीबाटै थाहा पाएँ, आफ्नै काकाबाबु पर्ने व्यक्तिबाट बलात्कृत भएपछि ती युवतीले जीवनमा कहिल्यै खुसी र मुस्कान आफ्नो अनुहारमा नल्याउने प्रतिज्ञा गरेकी रहिछन् । 

दुर्भाग्य ! काठमाडौँबाट बिदा भएको करिब एक सातापछि भान्जी सरलाबाट खबर पाएँ, उनकी ती सहेलीले त आत्महत्या गरिछन् । र, आत्महत्या गर्नुको कारण त्यही मुस्कुराएको तस्बिर बनेछ । 

प्रस्तुति: ईश्वरी ज्ञवाली