[स्मरण] प्रधानमन्त्री रावसमक्ष राजाको सन्देश
सायद राजा वीरेन्द्र र भारतीय प्रधानमन्त्री नरसिंह रावबीचको यही भेटघाटपछि नेपाल–भारत सम्बन्धमा केही समय सुधार पनि आयो ।
मुलुकमा प्रजातन्त्रको आगमनपछि पनि राजा वीरेन्द्र र दरबारको विरोधमा विभिन्न किसिमका क्रियाकलाप भइरहेका थिए । खास गरी भारतीय भूमि प्रयोग गरेर त्यस किसिमका विरोधका स्वर चर्को पारिएको थियो । गणतन्त्रवादी नेताको छवि बनाएका रामराजाप्रसाद सिंहको नेतृत्वमा संवैधानिक राजतन्त्रका विरुद्धमा भारतमा प्रदर्शनहरू भइरहेका थिए ।
विसं २०४९ को कुरा हो । राजा वीरेन्द्र र रानी ऐश्वर्यलाई अधिराजकुमारी श्रुतिले पढेको भारतको अजमेरको मेयो कलेजमा हुने दीक्षान्त समारोहमा विशेष उपस्थितिका लागि निमन्त्रणा थियो । तर, राजा–रानी कतै त्यहाँ विरोध प्रदर्शन गर्लान्, कालो झन्डा देखाएर आफूहरू उपस्थित हुने कार्यक्रम बिथोल्लान् भन्ने चिन्तामा थिए ।
मैले भेलोर अस्पतालमा गरेको मिर्गौलाको शल्यक्रियामा केही समस्या आएपछि पुन: गराउनुपर्ने आयो । उक्त उपचार दिल्लीको गंगाराम अस्पतालमा गर्ने र गोप्य रूपमा भारतीय प्रधानमन्त्री पीभी नरसिंह रावसँग भेटघाट गरी राजा–रानीको भ्रमणका बेला कुनै अप्रिय घटना नहोस् भन्नेतर्फ विशेष सावधानी अपनाउन छलफल गरेर निष्कर्षमा पुग्न राजा वीरेन्द्रले निर्देशन दिएका थिए ।
उपचारका लागि दरबारको पैसामा म भारत जाने कुरा कर्मचारी वृत्तमा खासखुस चल्यो । केहीले ‘मुलुकभित्रै हुन सक्ने सामान्य शल्यक्रियाका लागि पनि दरबारको पहुँचमा भएपछि भारतमै गएर उपचार गराउनुपर्ने ?’ भन्ने ढंगले कुरा काटे । तर, म राजाको सन्देश बोकेर भारततर्फ जान लागेको कुरा कर्मचारीहरूलाई खोल्न सक्दिनथेँ ।
राजा वीरेन्द्रले भारतीय प्रधानमन्त्री रावलाई लेखेको विशेष चिट्ठी लिएर म दिल्ली पुगेँ । प्रधानमन्त्री रावका स्वकीय सचिवलाई आफू दिल्ली आइपुगेको जानकारी गराएपछि उनैले प्रधानमन्त्रीसँगको भेटघाटको कार्यक्रम मिलाए । त्यसपूर्व राजा महेन्द्रको समयमा भारतीय प्रधानन्यायाधीश पीएन भगवतीसँग भेटघाट गरेको र भारतीय उच्च पदस्थ सरकारी कर्मचारीसँग पनि राम्रो सम्बन्ध बनाएका कारण त्यो भेटघाट मिलाउन मलाई त्यस्तो अप्ठ्यारो भएन । प्रधानमन्त्री रावसँग भेटघाट गरी राजाको चिट्ठी बुझाएँ । प्रधानमन्त्री राव पनि राजासँग भेटघाट गर्न आतुर रहेछन् ।
त्यस भेटमा प्रधानमन्त्री रावले सौहार्दपूर्ण ढंगले कुराकानी गरे । नेपालको दरबार र भारतीय संस्थापन पक्षबीच चिसिएको सम्बन्धबारे पनि विस्तारमा कुराकानी भयो । राजा वीरेन्द्र र पूर्वप्रधानमन्त्री राजीव गान्धीका बीच अमिलिएको सम्बन्धका बारेमा पनि छलफल भयो । वास्तवमा प्रोटोकल विवादभन्दा पनि ‘मिस कम्युनिकेसन’का कारण उनीहरूबीचको सम्बन्ध बिग्रिएको रहेछ ।
०४६ मा पाकिस्तानको इस्लामावादमा भएको सार्क शिखर सम्मेलनका क्रममा राजा वीरेन्द्रलाई प्रधानमन्त्री राजीव गान्धी ब्रेकफास्टका लागि आउन लागेको भनिएको रहेछ भने गान्धीलाई राजा–रानी उनीकहाँ ब्रेकफास्टका लागि आउन लागेको भनिएको रहेछ । दुवैतिरका कर्मचारीले यस्तो मिस कम्युनिकेसन गरिदिएपछि उनीहरूको सम्बन्ध बिग्रिएको थियो । यसैलाई राजा र प्रधानमन्त्रीको प्रोटोकल नमिल्ने र प्रधानमन्त्रीले बोलाएकाले राजा नगएको भनेर प्रचार गरियो । यही प्रचारले प्रधानमन्त्री गान्धीलाई राजाप्रति नकारात्मक बनाइदियो ।
प्रधानमन्त्री रावले त्यस भेटघाटमा हिन्दु राजा वीरेन्द्रप्रति धेरै भारतीय जनताको आस्था रहेको कुरा व्यक्त गरे । साथसाथै, उनले नेपालमा भारतविरोधी भावना फैलिएकामा चिन्ता पनि जाहेर गरे । खास गरी, समकालीन पत्रिकाका सम्पादकलाई राष्ट्रियसभामा मनोनीत गरिएको, पूर्व–पश्चिम राजमार्गको कोहलपुर–वनबासा सडक निर्माणको ठेक्का भारतलाई दिएको विरोधमा राजीनामा दिएका यातायातमन्त्री हरिश्चन्द्र महतलाई राजपरिषद्मा नियुक्त गरिएको विषयमा भारतीय पक्ष नाखुस रहेछ । प्रधानमन्त्री नरसिंह रावले ‘जेसुकै भए पनि अब छिमेकी बदल्न सकिँदैन, मिलेर काम गर्नुपर्छ’ भन्दै कुराकानीको बिट मार्न खोजे । मैले पनि हिन्दी भाषामै उनले उठाएका प्रश्नको जवाफ दिने प्रयास गरेँ र भारतीय पक्षले नेपाललाई हेप्ने काम गरेका झन्डै १८ बुँदा सप्रमाण प्रस्तुत गरेँ ।
पुराना सन्दर्भ कोट्याएर सम्बन्धमा सुधार नआउने र नयाँ तरिकाबाट सम्बन्ध बनाउन दुवैतिरबाट पहल हुनुपर्ने कुरा भयो । र, यसमा प्रधानमन्त्री रावको सकात्मक ‘मुड’ बुझेपछि मैले अधिराजकुमारी श्रुतिको दीक्षान्त समारोहमा भाग लिन राजा–रानी भारत भ्रमणमा आउन लागेकाले सोही अवसरमा यस किसिमका असमझदारी सधैँका लागि निर्मूल गर्नुपर्ने प्रस्ताव पनि राखेँ । उनले आफ्ना तर्फबाट राजा महेन्द्रको समयको जस्तै सम्बन्ध बनाउन प्रयास गर्ने जवाफ दिए । अन्त्यमा रावले राजा वीरेन्द्रको चिट्ठीको जवाफ लेखेर मलाई दिए । म आफ्नो उपचार गराई उनको पत्र बोकेर काठमाडौँ फर्किएँ ।
१४ मंसिर ०४९ मा राजा–रानी दीक्षान्त समारोहमा भाग लिन भारत जाँदा राम्रो स्वागत–सत्कार भयो । विभिन्न तीर्थस्थल घुम्ने क्रममा प्रधानमन्त्री नरसिंह राव पनि उपस्थित भए । सायद राजा वीरेन्द्र र भारतीय प्रधानमन्त्री नरसिंह रावबीचको यही भेटघाटपछि नेपाल–भारत सम्बन्धमा केही समय सुधार पनि आयो ।
प्रस्तुति: ईश्वरी ज्ञवाली
सम्बन्धित
कम्युनिस्ट पार्टीको गुपचुप गतिविधि गरिरहेका नरबहादुर कम्मर र छाती दुवैतिर जापानी, भारु, ने...
थैले काण्डमा पक्राउ पुर्जी
नारदमुनि स्वयंले अंग्रेजी पढाउँथे । ब्रिटिस फौजको जमदार भएका र त्यति धेरै नपढेका उनले हाम...
नारदमुनि थुलुङको सम्झना
हुन त कतिपयले ममा भारतीय कलाकार मकबुल फिदा हुसैनको प्रभाव परेको भन्ठान्छन् । तर भक्तपुरमा ...
यस कारण घोडाचित्र
राजा वीरेन्द्रले आफ्ना निजी सचिव चेतबहादुर कुँवरमार्फत ६० हजार रुपैयाँ पठाइदिए । त्यही पै...
राजाले दिएको टिकटमा अमेरिका
सरकारी स्वामित्वको अखबार भएको हुँदा व्यवस्थाको विरोध गरेर गोरखापत्रमा व्यंग्यचित्र बनाउन प...
अखबारमा कार्टुनकारिता
जापानको फुकुओका आर्ट म्युजियममा पहिलोपल्ट आयोजित एसियाली कला प्रदर्शनीमा दस अवतार सिर्जना ...