वर्षभरि रोग नलागोस् भनेर शरीरमा सिस्नो लगाइन्छ । सिस्नो लगाउन देवर–भाउजूबीच जुहारी नै चल्छ । कुलदेवताको पूजा गरी ‘गहतको डुब्का’ (स्थानीय खानाको परिकार) पकाएर खाइन्छ । देउडा खेलेर रमाइलो गरिन्छ । १ वैशाखमा सूर्यले पृथ्वीको परिक्रमा पूरा गर्छ । त्यसैको खुसीयालीमा बिसु पर्व मनाइन्छ, सुदूरपश्चिममा । र, नयाँ वर्षको स्वागत गरिन्छ ।

परदेश गएकाहरू पनि यो पर्व मनाउनका लागि एक साताअघि नै घर आइपुग्थे । तर यस पटक भने त्यसो हुन सकेन । कारण थियो– कोरोना संक्रमणबाट बच्न गरिएको लकडाउन । अझ छिमेकी भारतमा यसले मान्छेको ज्यान लिएपछि दुवैतर्फका सीमानाका बन्द भए ।

काम बन्द भएपछि मुग्लानबाट फर्किने उतै (भारत) धार्चुलामा रोकिए । वारि छिरेका पनि दार्चुला (नेपाल) मै अड्किए । वारिका वारि र पारिका पारिकै क्वारेनटाइनमा बसे ।

लकडाउनले सीमा बन्द भएपछि पारि धार्चुलामा अड्किने नेपालीको संख्या सयौँ थियो । तीमध्येका एक हुन्, दार्चुला मार्मा गाउँपालिकाका २६ वर्षीय रमेश ठगुन्ना ।

धार्चुलाबाट दार्चुला प्रवेश गर्ने पुल नखुलेछि रमेशजस्तै सीमामा अड्किएका बैतडी, डिलासैनी गाउँपालिका–१ गन्नाका इन्द्रसिंह खत्रीलाई महाकाली नदी पौडिएरै नेपाल प्रवेश गर्दा प्रहरीले समात्यो । त्यसपछि महाकाली तर्ने आँट कसैले गरेनन् । रमेशले पनि हिम्मत जुटाएनन् । अलपत्र परेका ६ सय नेपालीलाई जोलजिबी, धार्चुला र बालुवाकोट क्वारेनटाइनमा राखिएको छ ।

सुदूरपश्चिमेलीको प्रमुख रोजगारी गन्तव्य हो, भारत । रोजगारीका लागि त्यहाँ जानेको यकिन तथ्यांक कसैसँग पनि छैन । जाने व्यक्तिको संख्या भने लाखौँ रहेको अनुमान छ । गाउँको खेती किसानीले खान पुग्दैन । भारतमा कुल्ली मजदुरी नगरी गुजारा चल्दैन । त्यसैले खेतीपाती लगाउने, भित्र्याउने, यार्सा टिप्न घर बस्ने र बाँकी समय बर्सेनि भारतका विभिन्न ठाउँ जाने गरेका छन् ।

सडक बनाउने काम गर्न ठगुन्नासँग गाउँका अन्य १५ साथीहरू पनि गत मंसिरमा भारत पुगेका थिए । तर उनीहरूलाई यो समय फापेन । घरमा खर्च नपठाएको धेरै भइसकेको थियो । दैनिक भारु ५ सय पाउने गरी ज्यालादारी काममा राखिएको थियो । ठेकेदारले लकडाउनको बहाना बनाएर लिन बाँकी भएको पैसा पनि दिएन । काम बन्द गरेपछि उनीहरू घर हिँडेका थिए ।

रमेशसँग घरमा खर्च पठाउनका लागि राखेको भारु ८ हजार मात्रै छ । त्यो पैसा पठाउन नपाएकामा चिन्तित छन्, उनी । भन्छन्, “पैसा पठाउन पाएको भए नयाँ वर्षमा घरपरिवारले मीठो खान पाउँथे ।”

६ जनाको परिवार रहेका ठगुन्नाका बुबा मानसिंह पनि भारतमै रोजगारी गर्छन् । मानसिंह रमेशभन्दा एक दिनअघि हिँडेकाले सीमा कट्न भ्याए तर घर जान पाएनन् । त्यही क्वारेनटाइनमै राखियो । कमाउन हिँडेका बाउ–छोरा नै क्वारेनटाइनमा हुँदा घरमा खर्च जुटाउन समस्या भएको रमेश सुनाउँछन् । यो नयाँ वर्षमा सुदूरपश्चिमका धेरै घरमा चाड मनाइएन ।

भारतको धार्चुलामा १७ चैतबाट उनीसहित ३ सय २७ नेपालीलाई एउटै क्वारेनटाइनमा राखिएको छ । त्यहाँ बस्ने सबैको व्यवस्था फरक भए पनि उनीहरूको उद्देश्य भने एउटै छ, आफ्नो मुलुक पस्ने । एउटै कोठामा भेँडाबाख्रा जसरी कोचेर राखिएको छ । सबैलाई सुत्न पुग्ने ठाउँ पनि छैन ।

क्वारेनटाइनमा बसेका उनीहरू सबैको कोरोना परीक्षण गर्दा त्यसको रिपोर्ट नेगेटिभ आएको छ । तर रमेश ढुक्क छैनन् । बाहिर सामाजिक दूरी कायम गर्नुपर्छ भनेर सिकाएका व्यक्तिले नै भित्र भने सबैलाई एकै ठाउँ कोचेर राखेका छन् । तीमध्ये एक जनालाई कोरोना लाग्यो भने मरिन्छ कि भन्ने डरले रमेशको मन अत्तालिएको छ । कहिले त परिवारको मुख नदेखेरै मरिन्छ कि भन्ने डर छ, उनलाई । त्यो बेला परिवारको निकै सम्झना आउने गरेको ठगुन्ना बताउँछन् । भन्छन्, “अझै कति दिन बस्नुपर्ने हो, थाहा छैन ।”

ड्युटीमा खटिएका एक प्रहरी हवल्दारले रातीको समय मदिरा सेवन गरेर आफूहरूलाई कुटपिट र गाली गरेको उनीहरू बताउँछन् । प्रहरी अफिसरलाई उजुरी गरेपछि ती हवल्दारलाई ड्युटीबाट हटाइएको थियो । त्यसपछि भने सन्तोषको सास फेरेको ठगुन्ना सुनाउँछन् ।

संक्रमितको संख्या बढेसँगै नेपालमा पुन: १५ वैशाखसम्मका लागि लकडाउन लम्बाइएको छ । भारतमा पनि तीन साता थपिएको छ । दुवैतिर तत्काल लकडाउन खुल्ने सम्भावना नदेखेपछि क्वारेनटाइनबाट निकाल्न पटक–पटक विभिन्न जिल्लाका सिडियोलाई अनुरोध गरिएको रमेश बताउँछन् । भन्छन्, “बरु नेपालकै क्वारेनटाइनमा बस्छौँ ।”

जेठ पहिलो साताबाट असार दोस्रो सातासम्म यार्सा टिप्ने समय सुरु हुन्छ, दार्चुलामा । परदेश गएका पनि यार्सा टिप्न घर फर्किन्छन् । गाउँमा भएका बूढाबुढी र केटाकेटीबाहेक सबै यार्सा टिप्न उकालो लाग्छन् । यार्सा टिप्दाटिप्दै कतिको मृत्यु पनि हुन्छ ।

क्वारेनटाइनमा बसेकालाई लकडाउन लम्बिए यार्सा टिप्न नपाइने हो कि भन्ने अर्को चिन्ता छ । रमेश पनि प्रत्येक वर्ष बुबा र श्रीमतीसँगै यार्सा टिप्न अपी हिमालतिर लाग्थे । भन्छन्, “यो वर्ष यार्सा टिप्न नपाए ऋण तिर्न सकिँदैन ।”