नेपालगन्जका पहिलो संक्रमित परिवारका सदस्यहरूमा कोरोना देखिएन । सम्पर्कका २२ व्यक्तिमा पोजेटिभ देखियो, जो उनका होम ट्युसन विद्यार्थी र तिनका अभिभावक थिए ।

भारतले सहमति जनाएको भए नेपाल सरकारले ९ चैतअघि नै सीमानाका बन्द गर्न चाहेको थियो । तर भारत तत्कालै तयार नभएपछि कडाइका साथ स्वास्थ्य जाँच गरेर नेपाल प्रवेश गराउने नीति लिइयो । १४ दिन क्वारेन्टाइन बस्नुपर्ने सर्तमा एकै दिन ४ सय ६० व्यक्ति स्वदेश फर्किए । उनीहरूका लागि जमुनाह नाकाको दुई किमि दूरीमा रहेको महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसमा क्वारेन्टाइन व्यवस्था गरियो ।

तर उनीहरू त्यहाँ एक दिन नबसेरै प्रहरी र प्रशासनको आँखा छलेर क्याम्पसको पर्खाल नाघेर भागे । त्यसरी भाग्नेमा नेपालगन्जका पहिलो संक्रमित पनि थिए ।

क्वारेन्टाइनबाट भागे पनि उनी आफैँ ढुक्क थिएनन् । त्यसैले उनी घरमा बसेनन् । उनको बास मस्जिदमै भयो । रोजीरोटीका लागि बिहान–साँझ उर्दू होम ट्युसन पढाउन भने छाडेनन् । उनी कोरोना संक्रमित भेटिएपछि गरिएको ‘कन्ट्‍याक्ट ट्रेसिङ’ मा तिनै होम ट्युसनका विद्यार्थी र अभिभावक थिए । परिवारका सदस्यमा कोरोना नेगेटिभ र सम्पर्कका व्यक्तिमा पोजेटिभ देखिनुको कारण त्यसैलाई मानिएको छ ।

“आफूलाई शंका लागेर घरमा नबसेको व्यक्तिले अरूप्रति पनि त्यस्तै व्यवहार गर्नुपर्थ्यो । उनको हेलचेक्र्याइँले समुदायमा फैलियो,” कोरोना सरेका परिवारका एक सदस्य भन्छन्, “लकडाउनमा होम ट्युसन पढाउनु हाम्रो गल्ती भयो ।” उनका दुई आफन्त कोरोना संक्रमित भई उपचारार्थ भर्ना छन् ।

मुस्लिम समुदायका मध्यम र उच्च वर्गले आफ्ना छोराछोरीलाई बोर्डिङ स्कुल भर्ना गरे पनि विभिन्न माध्यमबाट उर्दू र फारसी सँगै पढाउने गरेका छन् । मस्जिदका मौलाना र मौलवीलाई घरमै बोलाएर ती भाषाको ट्युसन पढाउने गर्छन् ।

कोरोना संक्रमण फैलिइरहँदा धार्मिक स्थलमा भने चहलपहल रोकिएन । मन्दिरमा पूजा गर्ने र चर्च तथा मस्जिदमा प्रार्थना भइरहे । धार्मिक स्थलहरूमा लकडाउन उल्लंघन भएपछि ७ वैशाखमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी कुमारबहादुर खड्काको संयोजकत्वमा शान्ति–सुरक्षा, धार्मिक सद्भाव कायम गर्न धर्मगुरुहरूसँग बैठक बस्यो ।

सो बैठकले कोरोना नियन्त्रणका लागि मन्दिर, मस्जिद, मदरसा, गुम्बा, चर्चलगायत धार्मिक स्थलमा नित्यपूजाबाहेक सर्वसाधारणका लागि अनिश्चितकालका लागि बन्द गर्ने निर्णय गरियो ।

रमजानमा पनि मस्जिद नगई आ–आफ्ना घरमा रोजा ब्रत बस्ने र प्रार्थना गर्ने भनियो । त्यस्तै, मन्दिर र मस्जिदमा आश्रय लिई बसेका र दैनिक पूजापाठ गर्ने धर्मगुरु, पुजारी र मौलानाको र्‍यापिड टेस्ट गर्ने निर्णय पनि गरियो ।

सोही निर्णयअनुसार धार्मिक संस्थाहरूले दुई दिनभित्र स्थानीय प्रशासनलाई बुझाए । बागेश्वरी मन्दिरका मूल महन्त चन्द्रनाथ योगी, मौलानाहरूलगायतले कोरोना जाँच गराए । सोही क्रममा जोलहनपुर्वा टोलको अन्सारियन मस्जिदका यी ६० वर्षीय इमामको पनि परीक्षण गरिएको थियो । १९ वैशाखमा रिपोर्ट आउँदा उनी कोरोना पोजेटिभ भेटिए ।

उनको भारतको बहराइच र नानपारामा बाक्लै आउजाउ थियो । उनको पुस्तैनी घर पनि त्यही छ । दिल्लीको निजामुद्दीनमा १३–२४ मार्चमा भएको तब्लिगी जमातीको सम्मेलनमा १६ हजार ५ सय सहभागी थिए । तीमध्ये बहराइच र नानपाराका पनि थुप्रै मौलाना थिए । उनीहरूको सम्पर्कबाट आफूमा कोरोना सरेको हुन सक्ने उनका आफन्तको अनुमान छ । नेपालगन्जकै केही व्यक्ति पनि सो सम्मेलनमा सहभागी थिए तर उनीहरूमा भने कोरोना पोजेटिभ देखिएन ।

स्थानीय मस्जिदका इमाममा कोरोना संक्रमण देखिएपछि महेन्द्रपार्क क्षेत्रको जोलहनपुर्वा टोल मात्र होइन, सिंगो नगरमा डरत्रास फैलियो । ‘कन्ट्‍याक्ट ट्रेसिङ’ मा परीक्षण गर्नुपर्ने परिवारलाई थ्रोट स्वाब जाँच गर्न भनियो । प्रहरी र स्वास्थ्यकर्मीको अनुरोध स्वीकारेर जाँचका लागि आउने संख्या भने अति न्यून रह्यो ।

केही व्यक्तिले मुस्लिम समुदायको रोजा ब्रत चलिरहेकाले नमुना संकलनमा हिच्किचाएको पनि पाइयो । नेपालगन्ज मेडिकल कलेजका डा आसिम किदवई रोजाले कोरोना परीक्षणमा कुनै फरक नगर्ने भएकाले ढुक्क भएर जाँच गराउन आह्वान गरेका छन् । लक्षण नदेखिएका व्यक्तिमा पनि कोरोना पोजेटिभ देखिएको भन्दै स्थानीयले परीक्षणप्रति नै आशंका गरेका छन् ।

डा किदवाई भन्छन्, “कोरोनाका सबै बिरामीमा लक्षण नदेखिन सक्छ । लक्षण नहुनुले कोरोना धेरै कडा किसिमको होइन भन्ने संकेत गर्छ । त्यसैले शंका र नकारात्मक तरिकाले नसोचौँ ।” स्थानीय नेता, धर्मगुरु र सामाजिक अगुवाले कोरोना परीक्षणमा सघाइरहेका छन् । नेपालगन्जका पूर्वउपमेयर समसुद्दीन सिद्धिकीले स्वाब परीक्षणका लागि शंकास्पद परिवारलाई राजी बनाए । कोरोना संक्रमण फैलिएको उनकै टोल हो ।

“कोरोना जाँच गराएर आफू र आफ्नो समुदायलाई बचाउन आह्वान गरिरहेका छौँ,” उनी भन्छन्, “पहिलो संक्रमितको सम्पर्कमा रहेका करिब सबैको परीक्षण भइसकेको छ । अरूको पनि हुँदै छ ।” शंकास्पद परिवारलाई स्वाब परीक्षणका लागि वडा– ८ का वडाध्यक्ष सुरेन्द्र गुप्ता पनि खटिएका छन् । अघिल्ला दिन परीक्षणका लागि तयार नहुने बस्तीमा २४ वैशाखमा भने नाम लेखाउनेहरूको लाम लागेको थियो ।

पहिलो संक्रमितको सम्पर्कमा रहेका ९४ व्यक्तिको परीक्षणमा २२ जना संक्रमित भेटिए । उनीहरूलाई खजुरास्थित सुशील कोइराला क्यान्सर अस्पतालमा खुलेको विशेष कोरोना अस्पतालमा उपचारार्थ भर्ना गरिएको छ । संक्रमतिमध्ये दुई बालबालिका र सात महिनाकी एक गर्भवती पनि छन् । सबैको स्वास्थ्य स्थिति सामान्य रहेको भेरी प्रादेशिक अस्पतालका प्रमुख डा प्रकाश थापा बताउँछन् ।

कोरोना विशेष अस्पतालको पनि संयोजन गरिरहेका डा थापा पहिलो संक्रमितबाट कोरोना समुदायमा सरेको देखिए पनि अहिलेसम्म उनीहरूबाट फैलिएको पुष्टि नभएको बताउँछन् । स्वास्थ्य मन्त्रालय, प्रहरी र स्थानीय प्रशासनले कन्ट्याक ट्रेसिङ गरिरहेका छन् ।

“अहिलेसम्म पहिलो संक्रमितबाट मात्र समुदायमा सरेको देखिन्छ,” उनी भन्छन्, “अरू संक्रमितको पनि कन्ट्याक ट्रेसिङ हुँदै छ । सुरुका ५४ परीक्षणमा फैलिएको देखिएन ।” पहिलो संक्रमित वडा– ८ को जोलहनपुर्वाको अन्सारियन मस्जिदमा नमाज पढ्थे । स्थानीय मदरसा इस्लामिया फैजुल उलुमका शिक्षक रहेका उनले वडा– ७ र ८ का विभिन्न घरमै पुगेर ट्युसन पढाउँथे ।

उनीसँग ट्युसन पढ्ने ७ र ९ वर्षका बालबालिकासहित परिवारका सदस्यमा संक्रमण फैलिएको थियो । उनको घर भने वडा– ५ र ७ को बीचमा छ । त्यसैले उनको सम्पर्क रहेका वडा– ५, ७ र ८ मा व्यापक ‘कन्ट्‍याक्ट ट्रेसिङ’ गरिएको स्थानीय प्रशासनको दाबी छ । तर २४ बैशाखसम्म परीक्षणको संख्या २ सय पनि पुगेको छैन ।

समुदायमा कोरोना संक्रमण फैलिएर तेस्रो चरणमा पुगेको सहरमा ‘कन्ट्‍याक्ट ट्रेसिङ’ भने पहिलो संक्रमित वरपरै सीमित छ । पहिलो संक्रमित भेटिएपछि अहिलेसम्म १ सय ४८ जनाको पीसीआर परीक्षण गरिएको छ । १ सय ३६ को परीक्षणकै क्रममा छ ।

संक्रमितको संख्या एकाएक वृद्धि भइसक्दा पनि लकडाउनको उल्लंघन नरोकिएपछि स्थानीय प्रशासनले तीन दिन निषेधाज्ञा जारी गर्‍यो । संक्रमण फैलिन नदिन र कन्ट्‍याक्ट ट्रेसिङ तथा स्वाब परीक्षणलाई प्रभावकारी बनाउन नेपालगन्जमा निषेधाज्ञा जारी गरिएको स्थानीय प्रशासनको दाबी छ ।

जोलहनपुर्वा टोललाई सुरक्षाकर्मीको घेराबन्दीमा राखियो । पहिलो संक्रमितको सम्पर्क रहेका एकलैनी, डीएसपी रोड र धम्बोझी क्षेत्रलाई पनि सिल गरियो । पहिलो संक्रमितको सम्पर्कका ५४ व्यक्तिको पछिल्लो रिपोर्ट नेगेटिभ आएपछि स्थानीय सरकारले थोरै भए पनि सन्तोषको सास फेरेको छ ।

उपमेयर उमा थापा मगर लक्षण नदेखिएरै संक्रमण फैलिएकाले नगरमा भयको स्थिति बनेको बताउँछिन् । “जतिसक्दो छिटो र धेरै शंकास्पद व्यक्तिको परीक्षणको खाँचो छ तर परीक्षण किटको कमी छ,” उनी भन्छिन्, “परीक्षणका लागि आवश्यक किट र जनशक्ति छिटोभन्दा छिटो पठाउन अनुरोध गरेका छौँ ।”

संक्रमण समुदायमा फैलिएलगत्तै प्रदेश सरकारले २ सय ५० परीक्षण किट पठाएको थियो । तर २३ संक्रमितको सम्पर्कमा रहेका व्यक्तिहरूको परीक्षणका लागि अपुग छ ।

प्रदेश ५ सरकारको कोरोना संकट व्यवस्थापन केन्द्रले २४ वैशाखमा विभिन्न १२ निर्णय गर्‍यो । कोरोना उपचारका लागि क्षमता विस्तार गर्नुपर्ने देखिएकाले बाँकेको नेपालगन्जस्थित नेपाली सेनाको अस्पताल र नेपाल प्रहरीको अस्पताललाई समेत आवश्यकताअनुसार प्रयोग गर्ने, परीक्षणको दायरा बढाउन आवश्यक किट, स्वास्थ्य सामग्री, पीपीई, औषधी उपलब्ध गराउन सामाजिक विकास मन्त्रालयले संयोजन गर्ने निर्णय गरिएको छ ।

त्यस्तै, कोरोना विशेष अस्पतालका लागि आवश्यक सबै खर्च कोरोना भाइरस रोकथाम तथा उपचार कोषबाट नियमानुसार गर्ने निर्णय गरिएको छ । भारतबाट आउनेका हकमा आइसोलेसन वार्ड भएका अस्पतालमा राखी स्वाब परीक्षण गर्ने भनिएको छ । तर खुला सीमाका कारण नेपाल भित्रिनेको यकिन संख्या सरकारी निकायसँग छैन ।

नेपाल–भारत सीमा क्षेत्रको सुरक्षासम्बन्धी जनशक्ति, आवश्यक सामग्री र आवासलगायतको समस्याका सम्बन्धमा आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्रालयले गृह मन्त्रालयसँग समन्वय गरी कार्ययोजना तयार गर्ने निर्णय गरिएको छ । नेपालगन्जको कोरोना रोकथाम र नियन्त्रणमा खुला सिमाना सबभन्दा ठूलो चुनौती बनेको उपमेयर थापा मगर बताउँछिन् ।

अहिले सीमा क्षेत्रमा प्रत्येक पाँच सय मिटरको दूरीमा सशस्त्र प्रहरीको टोली खटाइएको छ तैपनि लुकीछिपी आउजाउ रोकिएको छैन ।