वर्ष ०७६ को उत्तरार्द्धमा कोरोना भाइरसका कारण खेलकुद गतिविधि ठप्प भए पनि पूर्वार्द्धले भने नेपाली खेलकुदमा आशा जगाएको थियो । दुई वर्षको अन्तरमै राष्ट्रिय खेलकुदको आठौँ संस्करण सम्पन्‍न गरेर सुखद बोहनी गरेको नेपालले दुई दशकपछि आफ्नै भूमिमा दक्षिण एसियाली खेलकुदको १३ औँ संस्करण सफलतापूर्वक सम्पन्‍न गरेको थियो ।

सागको इतिहासमै सबैभन्दा बढी ५१ स्वर्ण जित्‍ने कीर्तिमान बनाएको नेपाली खेलकुदमा पछिल्लो समय कोभिड–१९ को प्रभाव कति लामो समयसम्म पर्छ भन्‍न मुस्किल छ । तर लयमा आइसकेको नेपाली खेलकुदले पुन: यही लय समाउन समय त लाग्छ नै । यसबाट खेलकुदले चुकाउनुपर्ने मूल्य पनि चर्कै हुने अनुमान लगाउन गाह्रो छैन ।

राष्ट्रिय खेलकुद आयोजना

चैत अन्त्यबाट सुरु भए पनि नेपालगन्जमा आठौँ राष्ट्रिय खेलकुदको उद्‌घाटन गत ५ वैशाख ०७६ मा भयो । प्रतियोगिता गर्ने/नगर्नेमा राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् नेतृत्व नै विभाजित थियो । राष्ट्रिय खेलकुदको इतिहासमै सबैभन्दा लामो समय (झन्डै दुई साता) चलेको आठौँ राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिता सम्पन्‍न हुँदा पनि पूर्वाधारको काम चलिरहेकै थियो । प्रदेश ५ का विभिन्‍न जिल्लामा आठौँकै बेलामा निर्माण भएका पूर्वाधारको संरक्षण र उपयोग अब अर्को चुनौती बनेको छ ।

क्यानको निलम्बन फुकुवा

नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय चिनारी दिलाउने क्रिकेटका लागि वर्ष ०७६ सुखद रह्‍यो । नतिजाका हिसाबले सन्तोष गर्न लायक नभए पनि चार वर्ष लामो निलम्बनबाट नेपाल क्रिकेट संघ फुकुवा भयो । त्यसअघि क्यानको विशेष साधारणसभाले १० असोजमा चतुरबहादुर चन्दको नेतृत्वमा नयाँ कार्यसमिति चयन गरेको थियो । लगत्तै अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट परिषद् (आईसीसी) ले २७ असोजमा ससर्त निलम्बन फुकुवा गर्‍यो ।

आर्थिक र केही प्रशासनिक काममा नियन्त्रण जारी राखेको आईसीसीले त्यसमा कहिले पुनर्विचार गर्ने हो, अत्तोपत्तो छैन । तर क्यान निलम्बन फुकुवा भएको भोलिपल्टै कप्तान पारस खड्काले कप्तानी छाड्ने निर्णय गरे । नेपाली राष्ट्रिय टोलीलाई अहिले ज्ञानेन्द्र मल्लले नेतृत्व प्रदान गरिरहेका छन् ।

विश्वकप क्रिकेट लिग २ मा सोचेजस्तो नतिजा निकाल्न नसक्दा र थाइल्यान्डमा एसीसी इस्टर्न रिजनमा मलेसिया र हङकङसँग अप्रत्याशित हार बेहोरेपछि उनको कप्तानीमाथि प्रश्न उठेको छ । त्यसमाथि टिमभित्र गुटबन्दीको आरोप पनि लाग्‍न थालिसकेको छ । ज्ञानेन्द्रको कप्तानीमा नेपालको प्रदर्शन नउकासिनुको अर्थ टिमभित्रको गुटबन्दी पनि हो कि भन्ने आम बुझाइ छ ।

महिला भलिबलले जगाएको आशा

यसपालि महिला भलिबलका लागि उपलब्धिपूर्ण रह्यो । महिला टोलीले यसै वर्ष बंगलादेशमा सम्पन्‍न सेन्ट्रल जोन भलिबलमा स्वर्ण जित्यो । नयाँ खेलाडीलाई मौका दिएर तयार पारिएको महिलातर्फको राष्ट्रिय टोलीले सागको १३ औँ संस्करणमा नेपाललाई रजत पदक दिलायो । त्यसमा पनि चिरप्रतिद्वन्द्वी भारतविरुद्ध फाइनलमा २ सेट जितेर कीर्तिमान बनायो । यसअघि नेपालले भारतविरुद्ध कुनै पनि सेट जितेको थिएन । पुरुषतर्फ भलिबल संघले काठमाडौँमा आयोजना गरेको सेन्ट्रल जोन भलिबलमा नेपालको प्रदर्शन उम्दा हुन सकेन । सागमा पनि नेपाली पुरुष टोलीको प्रदर्शन सम्झनलायक रहेन ।

सागको आयोजना

नेपालले २ दशकपछि घरेलु भूमिमा दक्षिण एसियाली खेलकुद आयोजनाको मौका पायो । भौतिक पूर्वाधारको दृष्टिले साग आयोजना जति चुनौतीपूर्ण थियो, त्योभन्दा बढी चुनौती नेपाली खेलाडीको प्रदर्शन सुधार्नुपर्ने थियो । घरेलु भूमिमा आयोजित आठौँ संस्करणपछि सागमा नेपालको प्रदर्शन खस्किँदै गएको थियो । त्यसैले पनि खेलाडीमाथि दबाब थियो ।

१५ देखि २४ मंसिरसम्म भएको १३ औँ सागमा नेपालले ५१ स्वर्ण, ६० रजत र ९५ कास्य पदक जितेको थियो । सागमा समावेश २६ मध्ये १ खेलबाहेक सबैमा नेपालले पदक जितेको थियो । एकै सागमा ४ स्वर्ण जितेर पौडीबाज गौरिका सिंहले नयाँ कीर्तिमान बनाइन् । तेक्‍वान्दोकी आयशा शाक्य, करातेका मण्डेकाजी श्रेष्ठ र गल्फका सुवास तामाङले दोहोरो स्वर्ण जिते । धेरै खेलमा नेपालले पहिलो पटक सागमा स्वर्णको बोहनी गर्‍यो । त्यसमा कुस्ती, भारोत्तोलन, ट्रायथोलन रहे । एथलेटिक्समा पनि महिलाले पहिलो पटक स्वर्ण पदक जितेका थिए ।

फुटबलले पुन: एक पटक स्वर्ण जित्यो । महिला टोलीले फेरि पनि रजत पदकमा चित्त बुझायो । क्रिकेटमा पनि दुवै टोलीले रजत जिते । बास्केटबलतर्फ नेपालको सबै ४ टोलीले पदक जित्यो । यिनै उपलब्धिले गर्दा नेपालले ३५ वर्षे साग इतिहासमै सबैभन्दा सफल नतिजा निकाल्यो ।

नेपाली खेलाडीले २० वर्षपछि सागको पदक तालिकामा दोस्रोमा उभ्याएपछि चौतर्फी वाहवाही पाएको थियो । यस वर्ष पहिलो पटक काठमाडौँ बाहिर पनि सागका खेल आयोजना भए । पोखरामा ८ खेल र जनकपुरमा कुस्ती आयोजना भयो ।

ब्याडमिन्टनका राजकुमारको उदय

यस वर्ष खेलकुदको चर्चा गर्दा छुटाउन नहुने नाम हो– प्रिन्स दाहाल । विश्व ब्याडमिन्टन महासंघ (बीडब्लुएफ) ले जारी गरेको वरीयतामा प्रिन्स शीर्ष ७ मा उक्लन सफल भए । प्रिन्सको यो अहिलेसम्मकै उत्कृष्ट वरीयता हो । प्रिन्सले ११ प्रतियोगिता खेल्दै १० हजार ४ सय अंक जोडेका छन् । विश्व जुनियर वरीयताको शीर्ष ७ भित्र पर्नु अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो सफलता हो, नेपाली खेलाडी र ब्याडमिन्टन विधामा ।

प्रिन्सले डच जुनियर इन्टरनेसनल तथा जर्मन जुनियर सिरिजमा प्रि–क्‍वाटरफाइनलसम्मको यात्रा तय गरे । उनले पछिल्ला ७ खेलमा ५ जित र २ हारको नतिजा निकालेका छन् । १६ वर्षीय प्रिन्स ललितपुरको पुल्चोकस्थित डाँफे इंग्लिस बोर्डिङ स्कुलमा कक्षा ९ को अन्तिम परीक्षा सकाएर बसेका छन् ।

रणनीतिक हिसाबमा सफल

नेपाली खेलकुदमा ऐन–नियम अभाव छ र त्यस कारण खेल क्षेत्रको चौतर्फी विकास हुन सकिरहेको छैन भन्‍नेहरू पनि कम छैनन् । तर वर्ष ०७६ मा खेलकुद विधेयक पारित भएपछि यस क्षेत्रमा रहेका अनेकन तगारा हटाउने अपेक्षा गरिएको छ ।

मुलुकको संघीय संरचनाअनुसार पुरानो खेलकुद ऐनलाई प्रतिस्थापन गर्ने खेलकुद विधेयक संसद्‌को दुवै सदनबाट पारित भएको छ । विधेयकमा राखेप बोर्ड सदस्य संख्या कटौती, सदस्यसचिवको नियुक्ति र योग्यता, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय खेलाडीको वर्गीकरणलगायत विषय सम्बोधन गरिएका छन् ।

समग्रमा भन्दा नेपाली खेलकुदका लागि वर्ष ०७६ राम्रो रह्‍यो । खेलाडीहरू १२ महिनै व्यस्त भए । प्रशिक्षण र वैदेशिक एक्सपोजरका हिसाबले पनि खेलाडी व्यस्त रहे । सोहीअनुसारको नतिजा पनि आयो । तर वर्ष अन्त्यतिर कोरोना संक्रमणले गर्दा घरमै थुनिएका खेलाडीहरूको फिटनेसदेखि मानसिक स्वास्थ्यबारे पनि प्रश्न उठ्न थालेको छ । शारीरिक रूपमा तन्दुरुस्त नरहेका र मानसिक रूपमा विक्षिप्त खेलाडीलाई पुरानै लयमा फर्किन कति समय लाग्छ भन्‍नेमा नेपाली खेलकुदको वर्तमान र भविष्य निर्भर गर्छ । त्यसका लागि बन्दाबन्दीकै बीच पनि खेलाडी लक्षित केही कार्यक्रम सञ्‍चालन गर्न अबेर भइसकेको छ ।