पाल्पा, पूर्वखोलाबासीको मुख्य आयस्ता खेतीकिसानीबाहेक वैदेशिक रोजगार हो । घरको गर्जो टार्न मेसो मिलाएर भारत छिर्नेहरु थुप्रै छन् । उनीहरु लाखौँ खर्चेर मलेसिया र खाडीतिर आँखा लगाइहाल्न पनि सक्दैनन् ।

लाहुर जाने नौजवानको कुरा अलिक फरक भइहाल्यो । अधबैंसेहरू भारत छिरी दुई–चार हजार कमाएर नुनतेलको जोहो गर्छन् । अनि चाडपर्वमा आउँछन् । तर अहिले अलिकति फेरिएको छ, दृश्य । दसैँ–तिहारमा फर्किनेहरू कोरोना त्रासले सरकारले लकडाउन गर्नुअघि फर्किरहेका थिए ।

चैत पहिलो साता गाउँ फर्किनेको ठूलै लर्को थियो । भारतबाट मात्र होइन, मलेसिया, कतार, दुबईलगायत मुलुकबाट पनि आइरहेका थिए । पूर्वखोला गाउँपालिकामा २ चैतदेखि १६ चैतसम्म भारतबाट मात्रै १ सय ६६ जना फर्केका थिए ।

दुबईबाट १६ जना, कतारबाट ३ जना तथा मलेसिया र कुवेतबाट एक–एक जना छन् । सरकारी भनाइ मानिदिएको भए, ती सबै अहिले क्‍वारेन्टाइनमा हुनुपर्ने थियो । स्थानीय विद्यालयमा बनाएको क्‍वारेन्टाइनमा केही बसेका छन् । कसैले अटेर मात्र गरेका छैनन्, परिवार, आफन्त, गाउँलाई नै त्रसित बनाएर हिँडडुल गरिरहेका छन् ।

एक स्थानीयका अनुसार भारतबाट आएकाहरू क्‍वारेन्टाइनमा बस्‍नै मानेका छैनन् । “यति अनुनयविनय गरियो कि खुट्टै ढोग्दा पनि क्‍वारेन्टाइनमा बस्‍न मानेनन्,” ती स्थानीय भन्छन्, “उनीहरूका कारण अहिले सिंगो गाउँ जोखिममा छ ।”

केहीको अटेरीले त्रसित गाउँको पारिपट्टिको कुमाल गाउँको कथा पनि त्योभन्दा भिन्‍न छैन । त्यहाँ युवाको चर्तिकला झन् जोखिम निम्त्याउने थियो । सरकारले लकडाउन सुरु गरेको के थियो, स्थानीय क्लबले भलिबल प्रतियोगिता आयोजना गरिदियो, विदेशबाट आउनेहरूको खुसीयालीमा ।

कोराना संक्रमणको त्रासले देश नै लकडाउन भएका बेला त्यहाँका क्लब अग्रसरताको भलिबल प्रतियोगिता रोक्न स्थानीय सरकारले नसकेर नै हुनुपर्छ, सम्झाउन सुरक्षाकर्मीको टोली नै पुग्‍नुपर्‍यो । चार दिनअघिको त्यो प्रतियोगिता रोक्न स्थानीयभन्दा बढ्ता सक्रिय त्यही क्षेत्रका काठमाडौँबाट गएका बासिन्दा भए । उनीहरूले रामपुर नगरपालिका मेयर रमण थापालाई दबाब दिएपछि बल्लतल्ल प्रतियोगिता रोकियो ।

कोरोनाबीचमै रोधी पाल्पाकै निस्ती गाउँपालिकामा भारत, मलेसिया, कतार, दुबईबाट आएका युवाको जमात रोधीमा रमाइरहेको छ । खोला–किनारामा माछा मार्न हुल बाँधेर निस्कन्छन् ।

एकअर्काको संसर्गबाट संक्रमित हुने जोखिम बढ्ता भएकै कारण विश्व स्वास्थ्य संगठनले सामाजिक दूरी कायम राख्‍न भनिरहेको छ । तर ती युवाको गतिविधि संक्रमणको फैलावटलाई ज्यामितीय आकार दिन उद्यत छ । एकातिर क्‍वारेन्टाइनमा नबस्‍ने, अर्कातिर सामाजिक दूरी पनि कायम नराख्‍ने परिस्थितिले रोगको दूरी टाढा नरहेको संकेत गर्छ ।

पश्चिम पाल्पाकै जस्तो दृश्य देखिएको छ, पूर्वको खोटाङमा । त्यही हविगत त छैन तर सरकारको ट्रयासिङ प्रणालीमाथि भने प्रश्न उठाइरहेको छ ।

२९ फागुन ०७६ मा दुबईबाट काठमाडौँ आएका २६ वर्षीय युवा अहिले साकेला गाउँपालिकाको रतन्छास्थित क्‍वारेन्टाइनमा छन् ।

गाउँपालिका अध्यक्ष अर्जुनबहादुर खड्का, वडाध्यक्ष उन्‍नत राईसहितको पहलमा ती युवा क्‍वारेन्टाइनमा त छन् तर उनको जाँच भएको छैन ।

दुबईबाट काठमाडौँ तथा राजधानीबाट बस यात्रामार्फत गाईघाट र गाईघाटबाट दुई दिने पैदल यात्रा हुँदै रतन्छा पुगेका थिए । सोही कारण ती क्षेत्रमा स्थानीय आतंकित छन् ।

स्थानीय स्वास्थ्यकर्मीले जोखिम मोलेरै सानोतिनो प्रयास त गरेका छन् तर खोकी लागेको, ज्वरो आएकाको अवस्थामा कोरोना आशंकामा थप उपचार पनि भएको छैन र स्वाब संकलन पनि हुन सकेको छैन ।

ती युवाका कारण साकेला गाउँपालिका जति त्रसित छ, त्योभन्दा बढ्ता त्रसित जन्तेढुंगा गाउँपालिका, काहुलेका स्थानीय छन् । ४ चैत ०७६ मा दुबईबाट कतार एयरलाइन्समार्फत काठमाडौँ आएका ती युवा अहिले घरमै क्‍वारेन्टाइनमा छन् ।

फ्रान्सबाट काठमाडौँ आएकी २१ वर्षीया युवतीमा कोरोना संक्रमण भएको पुष्टिपछि त्यही विमानबाट आएका ती युवा मात्र होइन, गाउँ नै त्रसित छ । सरकारले भनाइअनुसार त उक्त विमानमा आएका १ सय ५८ जनालाई ट्रयासिङ गरिसक्यो । विमानबाट आउने यात्रुको नाम र संख्या पत्ता लगाउनुबाहेक सरकारले अहिलेसम्म केही गर्न सकेको छैन ।

सोही विमान प्रयोग गरेर बेल्जियमबाट आएकी बाग्लुङकी १९ वर्षीया युवतीसमेत कोरोना संक्रमित पुष्टिले जति सन्त्रास थपेको छ, सरकारको ढिलासुस्तीले संकटलाई निम्ता गरिरहेको छ ।

संक्रमित देशबाट आएकाले आफन्तलाई मिठाई बाँड्दै गाउँघर डुल्ने, रोधीमा रमाउँदै हिँड्ने अनि सामाजिक क्लबका प्रतियोगितामा सहभागी हुनेजस्ता घटनाले संक्रमणको त्रासलाई कतिसम्म खेलाँची ठानिएको छ भन्‍ने मात्र पुष्टि गर्दैन, स्थानीय युवाको सचेतना अभाव पनि प्रदर्शित हुन्छ । त्यसबाहेक सरकारको ट्रयासिङ सक्रियता र क्षमतामाथि पनि प्रश्न उठाउँछ ।

जोखिममा खेलाँची

४ चैत ०७६ मा कतार एयरलाइन्सबाट आएका १ सय ५८ जना यात्रुको पहिचान भएको छ । उनीहरूको घरठेगाना त पत्ता लागेको छ तर अहिले कहाँ बसेका छन् भन्‍नेचाहिँ सरकारले प्रस्ट पार्न सकेको छैन । त्यस बिहान आएको कतार एयरलाइन्सका दुई यात्रु कोरोना संक्रमित भइसकेको पुष्टि हुँदासम्म सरकारले अन्य यात्रुलाई ट्रयासिङ र टेस्ट गर्न नसक्दा जोखिम बढ्ने स्वास्थ्यकर्मीको टिप्पणी छ ।

त्यसबाहेक ६ चैत ०७६ मा एयर अरेबियाको उडानबाट काठमाडौँ आएका धादिङका एक युवा पनि कोरोना संक्रमण पुष्टिपछि टेकु अस्पतालमा उपचाररत छन् । र, उनी आएका एयरलाइन्सका यात्रुको पहिचान हुन सकेको छैन, परीक्षण त धेरै परको कुरा ।

सरकारले कतिसम्म हेलचेक्र्याइँ गरिरहेको छ भने अहिलेसम्म संक्रमित भनिएका व्यक्तिको सम्पर्कमा भएका परिवारका सदस्यबाहेकलाई परीक्षण नै गरेको छैन । जस्तो, बाग्लुङकै युवतीले आफन्त मात्र होइन, गाउँघरमै मिठाई बाँड्दै हिँडेकी मात्र थिइनन्, अस्पतालमा जाँच गर्न आउन पनि मानेकी थिइनन् । तर अहिलेसम्म सरकारले अन्य सदस्यको परीक्षण गरेको छैन । आम रूपमा परीक्षण नगर्दासम्म संक्रमणको फैलावट पत्ता लाग्दैन ।

जनस्वास्थ्यविज्ञ शरद वन्त सरकारको लकडाउनलाई सदुपयोग गरेर आम रूपमा परीक्षण गर्नुपर्ने बताउँछन् । भन्छन्, “अहिलेसम्म आयातीत चरणमा मात्रै भएको देखिन्छ, यसबाट समुदायमा नफैलियोस् भन्‍नका लागि पनि आम रूपमा परीक्षण गर्नुपर्छ ।”

वन्तले भनेजस्तै अहिलेसम्मका ५ जना संक्रमित संक्रमित देशबाट आएका मात्रै छन्, जसलाई नियन्त्रण गर्न सजिलो पनि हुन्छ । संक्रमित देशबाट आएकाहरू नै फुक्काफाल भएर हिँडिरहने र सरकारले ट्र्रयासिङ गर्न नसक्ने हो भने समुदायमा पनि युरोप र अमेरिकाझैँ फैलिन बेर लाग्दैन ।

विमानका यात्रु, संक्रमितले भेटघाट गरेका व्यक्ति मात्र होइन, विमानस्थलमा कार्यरत कर्मचारी पनि परीक्षण गर्नुपर्ने सूचीमा पर्छन् । तर अहिलेसम्म परीक्षण भएको छैन । कतिसम्म भने विमानस्थलमा यात्रुहरूको राहदानीमा छाप लगाउने कर्मचारीदेखि जाँच गर्ने सुरक्षाकर्मीसमेत परीक्षणमा परेका छैनन् ।

अध्यागमन विभागका निर्देशक रामचन्द्र तिवारीका अनुसार ती एयरलाइन्सका यात्रु आएका बेला खटिएका कर्मचारीको परीक्षण भएको छैन । “विभागबाट विमानस्थलमा खटिएका कर्मचारीमध्ये कोरोना संक्रमित यात्रु आएका बेला खटिएका कर्मचारीको परीक्षण गर्नेबारे स्वास्थ्य मन्त्रालयले जानकारी गराएको छैन,” तिवारी भन्छन् ।

जनशक्ति, प्रयोगशाला, परीक्षणका लागि आवश्यक किटजस्ता अत्यावश्यक वस्तुको अभाव देखाएर सरकारले परीक्षणमा ढिलाइ गरिरहेको छ र संक्रमण फैलिन सक्ने जोखिमलाई न्यून गरेको छैन । कमिसनको चक्करमै केही वर्ष पहिला खरिद गरेका ६ वटा प्रयोगशालाका उपकरणमध्ये बल्लतल्ल एउटा धरानस्थित बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा लगियो । अहिले पनि ५ वटा उपकरण उपयोगविहीन छन् । र, तत्काल प्रयोगमा ल्याउने प्रयास पनि देखिँदैन ।

वीर अस्पताल, त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा ती उपकरण उपयोग गर्न नसकिने होइन । उपयोगकै लागि भने केही दिन पहिले स्वास्थ्यमन्त्रीका सल्लाहकार डा. खेमबहादुर कार्कीले पहल गरेका थिए । लकडाउन सुरु हुनुभन्दा पहिलाको त्यो प्रयास १० दिन नाघ्दा पनि उपयोगमा आउन सकेको छैन ।

सल्लाहकार डा. कार्की प्रयोगशालाका लागि खरिद गरिएका उपकरण उपयोगको प्रयास भइरहेको दाबी गर्छन् । त्यति मात्र होइन, कार्कीले परीक्षणको सन्दर्भमा पनि सन्तुष्टि व्यक्त गरिरहेका छन् । विगतमा किटको अभावमा पर्याप्त परीक्षण हुन नसकेको उनको दाबी छ । भन्छन्, “संक्रमित यात्रु आएका विमानका सबै यात्रुको ट्रयासिङ भइसकेको छ । उनीहरू हाम्रो सम्पर्कमा छन् । जब संक्रमणको लक्षण देखिन्छ अनि मात्रै परीक्षण गर्छौं ।”

आम रूपमा परीक्षण गर्न नसक्ने कार्कीको भनाइले संक्रमणलाई फैलिन सजिलो बाटो दिने प्रयासमा सरकार देखिन्छ । लक्षण देखिएपछि मात्रै परीक्षण गर्ने कार्कीको तर्क भए पनि अधिकांशमा लक्षण नदेखिने तर कोरोनाबाट संक्रमित भने हुने गरेको अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञहरूले बताइरहेका छन् । परीक्षणमा ढिलाइ गर्दा ज्यामितीय आकारमा फैलन सक्ने संक्रमणको त्रासले एकातिर मानिस त्रसित भइरहेका छन् भने अर्कातिर संक्रमण नियन्त्रणमा पनि ढिलाइ हुन सक्छ ।